Οι αδελφοί Ιωαννίκιος (1633-1717) και Σωφρόνιος (1652-1730) Λειχούδη έχουν συνδεθεί άρρηκτα με την πνευματική αναγέννηση της Ρωσίας του τελευταίου τέταρτου του 17ου και των πρώτων δεκαετιών του 18ου αιώνα, καθώς υπήρξαν οι ιδρυτές και οι πρώτοι δάσκαλοι της Σλαβο-γραικο-λατινικής Ακαδημίας της Μόσχας, του πρώτου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Ρωσίας. Δίδαξαν αρχαία Ελληνικά και Λατινικά αλλά και νέα Ελληνικά και ιταλικά, θεμελίωσαν τις ανθρωπιστικές σπουδές και συνέγραψαν τα πρώτα εγχειρίδια. Ουσιαστικά μεταλαμπάδευσαν στη Ρωσία το ιδεώδες της ευρωπαϊκής Αναγέννησης, ενώ υπερασπίστηκαν με επιμονή την ορθόδοξη πίστη απέναντι σε καθολικούς και προτεστάντες.
Γεννήθηκαν στο Ληξούρι, κοντά στο Ποτάμι, πρώτα ο Ιωαννίκιος και έπειτα από 22 χρόνια ο Σωφρόνιος. Μετά τα εγκύκλια μαθήματά τους στη γενέτειρα, σπούδασαν στη Βενετία και την Πάδοβα λατινικά, φιλοσοφία και θεολογία. Επιστρέφοντας στην Κεφαλονιά, επιδόθηκαν στη διδασκαλία.Το 1683 βρίσκονται στην Κων/πολη, όπου γνωρίστηκαν με τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Δοσίθεο. Με πρωτοβουλία του τελευταίου και με τη σύμφωνη γνώμη των τεσσάρων πρεσβυγενών πατριαρχών οι αδελφοί Λειχούδη θα ξεκινήσουν για τη Μόσχα, προκειμένου να υλοποιηθεί παλαιό αίτημα των Ρωσικών εκκλησιαστικών και πολιτικών αρχών για ίδρυση ανώτατου πνευματικού- εκπαιδευτικού ιδρύματος με τη συνδρομή λογίων από την Ορθόδοξη Ανατολή. Μετά από πολλές περιπέτειες έφθασαν στη Μόσχα στις αρχές του 1685 και με απόφαση της τσαρικής αρχής εγκαταστάθηκαν στη Μονή Θεοφανείων, όπου άρχισαν το διδακτικό τους έργο. Η 1η Ιουλίου 1685 θεωρείται η χρονολογία έναρξης της λειτουργίας της Σλαβο-γραικο-λατινικής Ακαδημίας, παρ’ όλο που η ονομασία αυτή παρουσιάζεται αργότερα, και παρ’ όλο που μετά από δυο περίπου χρόνια, το φθινόπωρο του 1687, θα στεγαστεί στο δικό της τριώροφο πέτρινο κτίριο.
Από ποικίλο αρχειακό υλικό, κυρίως χειρόγραφά τους και αντίγραφα των μαθητών τους, γνωρίζουμε τα μαθήματα που δίδασκαν: γραμματική και ποιητική στην ελληνική, ρητορική, λογική και φυσική στην ελληνική και λατινική αλλά και ελληνικά, λατινικά, ιταλικά και σλαβικά.Αναμφίβολα, οι δύο Κεφαλονίτες λόγιοι μετέφεραν στην Ακαδημία της Μόσχας το πνεύμα της δυτικής πολιτιστικής παράδοσης. Μαθητές τους ήταν γόνοι πριγκίπων και βογιάρων, κληρικοί αλλά και άποροι νέοι. Αρκετοί, μάλιστα, από αυτούς υπήρξαν στη συνέχεια από τους σημαντικότερους συνεργάτες του Μ. Πέτρου, που υλοποίησαν τις μεταρρυθμίσεις του «ευρωπαϊστή», θα λέγαμε, τσάρου. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους στη Μόσχα οι αδελφοί Λειχούδη ενεπλάκησαν στη θεολογική διαμάχη, που εκείνη την περίοδο ταλάνιζε τους θεολογικούς και εκκλησιαστικούς κύκλους της Ρωσίας. Η Μόσχα του 2ου μισού του 17ου αι. ήταν θέατρο θεολογικών ζυμώσεων και συγκρούσεων, καθώς ο καθολικισμός και ο προτεσταντισμός είχαν εισχωρήσει στα ορθόδοξα στρώματα, ενώ ταυτόχρονα όλη αυτή η κατάσταση έφερνε σε αντιπαράθεση τη φιλολατινική και φιλελληνική πτέρυγα των εκπροσώπων της Ρωσικής Εκκλησίας. Ιδιαίτερα πολωμένη ήταν η σχέση με τους Πολωνοκαθολικούς κύκλους, οι οποίοι διαπίστωναν ότι όσο ο Ιωαννίκιος και ο Σωφρόνιος μόρφωναν και κατηχούσαν τους Ρώσους, αυτοί δεν θα είχαν τη δυνατότητα να αποσπάσουν τη Μόσχα από τον ορθόδοξο χώρο. Η αντιπαράθεση, μάλιστα, είχε φθάσει μέχρι και του σημείου να απειλείται η ζωή των δύο Κεφαλονιτών ιερωμένων. Η προσφορά τους, πάντως, στον τομέα της θεολογικής διαμάχης θεωρείται ανεκτίμητη, καθώς συνέγραψαν αρκετά έργα, που αμέσως μεταφράστηκαν στα ρωσικά από τους μαθητές τους, αντιγράφηκαν από ορθόδοξους μοναχούς και χρησιμοποιήθηκαν για πολλά χρόνια στον αγώνα της Ορθοδοξίας κατά των άλλων δογμάτων και θρησκευτικών ρευμάτων.Ο νέος, όμως, πατριάρχης Μόσχας Αδριανός αλλά και η μεταστροφή εναντίον τους του πρώην προστάτη τους πατριάρχη Ιεροσολύμων οδήγησαν τους αδελφούς Λειχούδη στην απομάκρυνσή τους από την Ακαδημία και τον περιορισμό τους στη Μονή του Αγίου Υπατίου στην επαρχία Κοστρώμα το 1694, όπου βέβαια αφοσιώθηκαν στη συγγραφή απολογητικών μελετών.
Το 1706 ο μητροπολίτης του Νόβγκοροντ καλεί τους Λειχούδες να τον βοηθήσουν στην ίδρυση και λειτουργία ελληνικής κατεύθυνσης σχολής κατά τα πρότυπα της Ακαδημίας της Μόσχας. Μετά, βέβαια, από μερικά χρόνια αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις τους με την εκκλησιαστική ηγεσία και μπόρεσαν να επιστρέψουν στη Μόσχα. Ο Ιωαννίκιος πέθανε το 1717 και τάφηκε κοντά στην Ακαδημία, ο αδελφός του μάλιστα του συνέθεσε και επιτύμβιο Ελληνοσλαβικό επίγραμμα. Ο Σωφρόνιος, στο μεταξύ, επανήλθε στην παλαιά θέση του δασκάλου στην Ακαδημία μέχρι το 1722 και παράλληλα συνέχισε το συγγραφικό του έργο. Να σημειωθεί ότι στη θέση του στην Ακαδημία τον διαδέχτηκε ένα άλλος λόγιος ο Αθανάσιος Σκιαδάς, τον οποίο προφανώς θα υπέδειξε ο ίδιος ο Σωφρόνιος. Τιμήθηκε από τον τσάρο Μ. Πέτρο και τον πατριάρχη Μόσχας. Πέθανε το 1730 και τάφηκε στη Μονή Νοβοσπάσσκι.Τα συγγράμματα των δύο λογίων Κεφαλονιτών κληρικών είναι πολλά. Διαιρούνται στα διδακτικά βιβλία (Γραμματική, Ποιητική, Ρητορική, Λογική, Φυσική) και στα απολογητικά έργα (μελέτες κατά των ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντικών απόψεων, κατά των Ιησουιτών , κείμενα κηρυγμάτων). Ασχολήθηκαν επίσης με τη μετάφραση έργων μεγάλης σημασίας για το ρωσικό πολιτισμό από τα ελληνικά, τα λατινικά και τα ιταλικά στα σλαβικά και τα ρωσικά, από λειτουργικά κείμενα μέχρι επιστημονικά συγγράμματα. Αξιοσημείωτη είναι η συμμετοχή του Σωφρόνιου στη διόρθωση της μετάφρασης της Βίβλου στα εκκλησιαστικά σλαβικά. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ο καθοριστικός ρόλος του Σωφρόνιου στη δημιουργία μιας ρωσικής φιλολογικής γλώσσας, η ύπαρξη της οποίας ήταν βασική προϋπόθεση για τον εξευρωπαϊσμό και εκσυγχρονισμό της Ρωσίας με βάση τα αναγεννησιακά πρότυπα. Μετέφρασε από τα λατινικά στην απλή ρωσική γλώσσα τη «Γενική Γεωγραφία» του Bernardus Varenius, που αποτελεί το πρώτο έντυπο βιβλίο στη Ρωσική φιλολογική γλώσσα και το πρώτο μεταρρυθμιστικό βήμα του Μ. Πέτρου στον τομέα της γλώσσας.Αναμφισβήτητα η συμβολή των αδελφών Λειχούδη από το Ληξούρι της Κεφαλονιάς στο Ρωσικό πολιτισμό παραμένει πρωτοποριακή και καθοριστική.Γι’ αυτό δίκαια έχουν χαρακτηριστεί από τη ρωσική έρευνα δάσκαλοι και παιδαγωγοί της Ρωσίας.Το συγγραφικό έργο των αδελφών Λειχούδη παραμένει ανέκδοτο σε δεκάδες χειρόγραφα διάσπαρτα σε όλο σχεδόν τον κόσμο (Μόσχα, Αγία Πετρούπολη, Ιρκούτσκ, Κίεβο, Οδησσός, Αθήνα, Άγιο Όρος, Πάτμος Κοπεγχάγη κ.α.).
Στην επιστημονική ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα την 1η Ιουνίου 2007, με την ευκαιρία των αποκαλυπτηρίων του αγάλματος των αδελφών Λειχούδη στο κέντρο της Μόσχας παρουσιάστηκαν φυλλάδια που βρίσκονται στην Ιακωβάτεια Βιβλιοθήκη (στο αρχείο των Τυπάλδων-Ιακωβάτων) και αναφέρονται στη ζωή και τη δράση των δύο λογίων αδελφών στη Μόσχα, στο συγγραφικό τους έργο και σε μια γενικότερη αποτίμηση της προσφοράς τους στην παιδεία και την ορθοδοξία της Ρωσίας όπου τιμώνται για τη προσφορά τους στα ρωσικά γράμματα και στη κοινωνία. Συνιστούν οι δύο μοναχοί άλλη μια αφορμή, ώστε η πατρίδα μας να έλθει εγγύτερα με τη μεγάλη αυτή ορθόδοξη χώρα,τη Ρωσική, με την οποία η Ελλάδα συνδέεται με ιστορικούς, πολιτισμικούς και θρησκευτικούς δεσμούς που υποχρέωση της Ελληνικής Πολιτείας είναι να σφυρηλατήσει και να αναπτύξει. Ιδιαίτερα εσχάτως με όλες τις εξαιρετικά κρίσιμες και ασταθείς ισορροπίες που διαπνέουν τη θέση της χώρας μας επί της διεθνούς σκακιέρας που τη χαρακτηρίζουν οι εύθραστες συμμαχίες με τους ψευδεπίγραφους διακρατικούς φίλους…
