Εδώ και λίγο καιρό στην μεγάλη οθόνη παίζεται η κινηματογραφική εκδοχή του ’’Χόμπιτ’’, ενός μυθιστορήματος, το οποίο δημιούργησε το εξαιρετικό μυαλό του Τζων Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν. Με αφορμή, λοιπόν, την έξοδο της ταινίας αυτής (για την ακρίβεια το πρώτο μέρος της τριλογίας) στις σκοτεινές αίθουσες, δίνεται η ευκαιρία για μια ιδεολογική ανάλυση των σκέψεων του Τόλκιν, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τα δύο πιο σημαντικά συγγραφικά του έργα: Το ’’Χόμπιτ’’ (1937) και την τριλογία ’’Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών’’, την οποία έγραψε σε διάστημα 11 ετών, από το 1937 μέχρι το 1948. Ειδικά αυτά τα δύο συγκεκριμένα δημιουργήματα του Τόλκιν είναι κάτι πολύ παραπάνω από μια απλή επιστροφή στο παρελθόν και την αναζήτηση μυθολογικών κόσμων. Αποτελεί την προσέγγιση προς το μέλλον, διαμέσου μιας λογοτεχνικής αφήγησης που οδηγεί στην κατάκτηση ενός νέου τρόπου ζωής. Ένα μέλλον, όπου βρίσκονται οι αληθινές ρίζες του Ανθρώπου.
Τα δύο συγκεκριμένα έπη του Τόλκιν μοιάζουν σαν μια αστραπή στον μονότονο και γκρίζο ουρανό ενός βαριεστημένου κόσμου. Αν και πρωτότυπη, ως προς την σύλληψη, σύνθεση και πλοκή του έργου, η σκέψη του Τόλκιν είναι σαφέστατα επηρεασμένη από τους μύθους της Ευρωπαϊκής παράδοσης. Ο Τόλκιν εμπνεύστηκε και παρουσίασε, μέσα από τα έργα του αυτά, αρχέτυπα ριζωμένα βαθειά στο φυλετικό υποσυνείδητο των Ευρωπαϊκών Λαών. Για να ολοκληρώσει τον μύθο του ο Τόλκιν πήρε αρκετά στοιχεία από πολλούς ευρωπαϊκούς μύθους και παραδόσεις, όπως επίσης και από πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, για να φτάσει στο σημείο να πλάσει τις δικές του γλώσσες, πάνω στις οποίες βάσισε το έργο του. Μελετώντας κανείς το έργο του Τόλκιν αντιλαμβάνεται ότι η γλώσσα, τα ονόματα και τα τοπωνύμια της κάθε φυλής της Μέσης Γης αντικατοπτρίζουν μια συγκεκριμένα αρχαία γλώσσα και κουλτούρα της Αρχαίας Ευρώπης. Ο κόσμος των ανθρώπων στηρίζεται στην Αγγλοσαξωνική κουλτούρα, ο κόσμος των νάνων σχετίζεται με την Σκανδιναβική παράδοση και κυρίως με τα Ισλανδικά Έπη, ενώ ο κόσμος των ξωτικών και η Quenya (η γλώσσα τους) βασίστηκε, σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του συγγραφέα, στα Λατινικά, τα Ελληνικά και τα Φινλανδικά. Οι πρώτες μορφές αυτής της γλώσσας ήταν σαφέστατα πιο επηρεασμένες από τα Φινλανδικά, ενώ στην συνέχεια παρατηρείται περισσότερο η επιρροή των Λατινικών. Ο Τόλκιν, άλλωστε, δήλωσε ότι η Quenya είναι ’’βασισμένη στα Λατινικά με δύο συστατικά που προσφέρουν φωνοαισθητική ευχαρίστηση: τα Φινλανδικά και τα Ελληνικά’’.
Ίσως όλες αυτές οι λεπτομέρειες να μοιάζουν περιττές, δεν είναι όμως έτσι, αν θέλουμε να εντρυφήσουμε στην ουσία των έργων του Τόλκιν. Πολύ σωστά ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ υποστήριζε ότι ’’η γλώσσα είναι η κατοικία του Υπάρχειν’’. Είναι το πρώτιστα και άμεσα εμφανές πολιτισμικό στοιχείο του κάθε Λαού και η ηχώ του στην παγκόσμια κοινότητα. Τίποτα δεν αναδεικνύει την λαμπρότητα ενός πολιτισμού περισσότερο από την γλώσσα του, καθώς αποτελεί τον καθρέπτη της ποιότητας ενός Λαού.
Πριν συνεχίσουμε, όμως, θα πρέπει να εξετάσουμε την ίδια την ζωή του Τόλκιν, προκειμένου να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που τον ώθησε στην δημιουργία ενός μοναδικού κόσμου. Μπορούμε, λοιπόν, να βρούμε κάποια εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο, αναλύοντας το παιδικό πλαίσιο, στο οποίο γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Τόλκιν. Γεννημένος στις 3 Ιανουαρίου 1892 στο Μπλουφοντέιν της Νοτίου Αφρικής, ο Τόλκιν ανατράφηκε με την ακμαία τότε νοοτροπία των Μπόερς, δηλαδή με την λατρεία της δύσκολης και σκληρής ζωής, της έννοιας της Ευθύνης, της Υπερηφάνειας, της Τιμής, του Καθήκοντος και του Υπερβατικού, με την Αγωνιστική Αισιοδοξία του επικίνδυνου όσο και Ηρωικού τρόπου αντιμετώπισης της ζωής, την Περιπέτεια. Ανατράφηκε με όλα αυτά που αποτελούσαν την ουσία του Λευκού νοτιοαφρικανού. Ο σεβασμός στην παράδοση, η σημασία των λέξεων, η δύναμη των όρκων, η μαγεία των συμβόλων, το απόλυτο ιδανικό του να γίνεις Ήρωας, ακόμα και όταν πολεμάς Εναντίον Όλων…
Από την άλλη μεριά, η επιστροφή του στην Αγγλία το 1895, μαζί με την μητέρα του Μέιμπελ, και η εγκατάστασή του σ’ ένα μικρό χωριό κοντά στο Μπέρμινχαμ, δημιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες, τις οποίες προσέφερε η ομορφιά της αγγλικής υπαίθρου, προκειμένου να οραματιστεί τα ειδυλλιακά τοπία της Μέσης Γης. Ο ίδιος περιέγραψε αυτήν την αλλαγή του τοπίου σε μια συνέντευξή του, λίγο πριν πεθάνει: ’’Αν το πρώτο σου χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν ένας μαραμένος ευκάλυπτος και είχες συνηθίσει να ενοχλείσαι από την ζέστη και την άμμο, τότε το να βρεθείς πάνω στην ηλικία που η φαντασία αναπτύσσεται, σ’ ένα ήσυχο χωριό του Γουόργικσερ, νομίζω γεννά μια ιδιαίτερη αγάπη για αυτό που μπορεί να ονομαστεί κεντρική αγγλική εξοχή, βασισμένη σε καλό νερό, πέτρες, φτελιές και μικρά, ήσυχα ρυάκια και φυσικά τον αγροτικό κόσμο γύρω σου…’’. Αυτό, λοιπόν, που τόσο γλαφυρά περιέγραφε το 1971 ο Τόλκιν, ήταν ο επίγειος παράδεισος των παιδικών του χρόνων, μέσα από τον οποίο εμπνεύστηκε την δράση του ’’Χόμπιτ’’ και του ’’Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’’: ένα πραγματικά ειδυλλιακό τοπίο. Η ανατροφή του, σε συνδυασμό με το υπέροχο φυσικό περιβάλλον και την εντρύφηση του στις παραδόσεις και το μυστήριο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Μυθολογίας, αποτέλεσαν τον οδηγό της σκέψης του Τόλκιν.
Τον καιρό κατά τον οποίο ο Τόλκιν έγραψε το ’’Χόμπιτ’’ και ξεκινούσε την συγγραφή του ’’Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’’ ήταν το 1937, η ταραγμένη εποχή του μεσοπολέμου. Παρά το τεταμένο κλίμα της εποχής, ο Τόλκιν δεν επηρεάστηκε από την ανίερη και ανήθικη ταύτιση των ιθυνόντων της Βρετανικής αυτοκρατορίας με την Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. Στα έργα του λείπουν εντελώς οι ψευτοδιανοουμενισμοί και οι ηττοπαθείς μαρξιστικές δοξασίες, οι οποίες εξαπλώνονταν σαν πανούκλα στα χρόνια της ηλικιακής ωριμότητας του Συγγραφέα. Οι πεποιθήσεις του, όπως αυτές έβγαιναν μέσα από του συγγραφικό έργο, ανταποκρίνονταν όχι στην υλική ευμάρεια και την οικονομία, ως επίκεντρο της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά στην άποψη ότι ο άνθρωπος δεν έχει ανάγκη την αλλοτρίωση του χρήματος, τις κίβδηλες αξίες, την αγχώδη επιτάχυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης και τις αρρωστημένες φιλοσοφίες υλιστικού χαρακτήρος που αμαυρώνουν την ψυχή του. Αντιθέτως, αυτό που χρειάζεται ο άνθρωπος είναι η ανακάλυψη του πραγματικού νοήματος της Ζωής, μελετώντας και κατακτώντας, ολοκληρωτικά, τις Αξίες και τις Χαρές της Τιμής, της Πίστης, της Αφοσίωσης σ’ έναν Ιερό Σκοπό, της Αληθινής Ομορφιάς, του Ηρωικού Τρόπου Ζωής, της αίσθησης του Μυστηρίου και της Περιπέτειας. Χωρίς όλα αυτά, η ψυχή του ανθρώπου αρχικά μαραίνεται και ύστερα πεθαίνει.
Μερικοί κριτικοί, επηρεασμένοι από την πεποίθησή τους στον διαλεκτικό υλισμό, αποφάνθηκαν ότι όλο το έργο του Τόλκιν δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια λατρεία στον ’’αντι-ήρωα’’. Αυτό το έκριναν ορμώμενοι από το γεγονός ότι οι περισσότεροι κεντρικοί ήρωες στα έργα του είναι συνήθως αδύνατοι και μικροκαμωμένοι. Λανθασμένη ερμηνεία, παρμένη άλλωστε από την υλιστική εκτίμηση της Ιστορίας. Το γεγονός της φυσικής αδυναμίας των Ηρώων του μπροστά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να δυναμώνει και να τονίζει τον Ηρωισμό και την Θέλησή τους. Γιατί όταν ένας υλιστής αντιλαμβάνεται την έννοια του Ήρωα μονάχα με τις υπερδυνάμεις ενός ’’Σούπερμαν’’, εύλογα αναρωτιέσαι: αν έχει υπερδυνάμεις, τότε που βρίσκεται ο ηρωισμός του; Άλλοι, πάλι, βρίσκουν στα έργα του Τόλκιν ρατσιστικές νύξεις και πλάγιες πολιτικές αναφορές. Αυτό, προφανώς, το βάσισαν στο ότι τα υβρίδια των πανάσχημων ορκ, τα οποία βρίσκονται στην υπηρεσία του αποστάτη μάγου Σάρουμαν και του αρχικακού Σάουρον, ήταν τα αποτελέσματα επιμειξιών, κάτι το οποίο επέκρινε μέσα από την ροή των έργων του ο Τόλκιν. Ή από την υφέρπουσα φήμη ότι στο πρόσωπο του τυράννου Σάουρον καθρεπτιζόταν η μορφή του αρχιεγκληματία και εξολοθρευτή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων Στάλιν. Ποιος ξέρει…
Η αλήθεια, πάντως είναι ότι αν προσπαθήσει κάποιος να αποκρυπτογραφήσει ιδεολογικά την σκέψη του Τόλκιν, σίγουρα δεν θα βρει ούτε το παραμικρό ψήγμα θετικής αναφοράς προς τον φιλελευθερισμό και τον μαρξισμό. Η οριζόντια τοποθέτησή τους απέναντι στις διαδικασίες της ζωής, η αναγόρευση της οικονομίας ως πρωταρχικού παράγοντος της ανθρώπινης ζωής, η περιφρόνηση προς τις φυσικές αξίες της Λαϊκής Κοινότητας, η σύνθλιψη κάθε έννοιας Ιεραρχίας, η ανηλεής εκμετάλλευση της Φύσης και, βεβαίως, η απέχθειά τους προς την αναγκαιότητα ύπαρξης και διαχωρισμού των ανθρώπινων φυλών είναι κάτι το οποίο έρχεται σε διαμετρική αντίθεση με τις αντιλήψεις του Τόλκιν, όπως αυτές παρουσιάζονται στα προαναφερθέντα έργα του. Όπως προείπαμε, η επιμειξία για τον Τόλκιν θεωρείται μια ανίερη καταπάτηση του φυσικού νόμου, ενώ σ’ όλο το επικό μεγαλείο, που πηγάζει από το έργο του, αυτό που κυριαρχεί αναμφισβήτητα είναι ο Ύμνος προς την Ανδρεία, την Γενναιότητα και την Συντροφικότητα, όπως φυσικά και η αδιάκοπη πάλη των μαγικών δυνάμεων του Φωτός και του Κάλλους εναντίον των σκοτεινών δυνάμεων της μιζέριας και της ασχήμιας. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται και από τα εξής Αρχέτυπα, τα οποία προβάλλονται μέσα από το έργο του: α) Ο Μάγος Γκάνταλφ. Μια αγέρωχη και σεβάσμια μορφή, μ’ έναν λιτό τρόπο ζωής, που με την δύναμη της Σοφίας και τον συνεπή, όσο και συνετό, έλεγχο των δυνάμεων της Φύσης, κατευθύνει και παροτρύνει τους Ήρωες να ακολουθήσουν το πεπρωμένο τους, το δύσβατο μονοπάτι του Πολεμιστή. Σε αντίθεση με τον Σάρουμαν, ο Γκάνταλφ δεν ξεπουλιέται στον Σάουρον, παρά τις υποσχέσεις για δύναμη και εξουσία, παραμένοντας Έντιμος και Πιστός στην Αποστολή του και στις Φωτεινές Δυνάμεις, β) Ο Πολεμιστής. Μέσα από τους διάφορους πρωταγωνιστικούς ρόλους των Ηρώων, από τον Πρίγκιπα Άραγκορν και το ξωτικό Λέγκολας, μέχρι τον νάνο Θόριν, ο Τόλκιν προβάλλει τον ιδεατό τύπο του Ανώτερου Πολεμιστή με τον ακέραιο χαρακτήρα και τα ευγενή ιδανικά, που αγωνίζεται έντιμα, γενναία και αποφασιστικά, έτοιμος ακόμα και να πέσει στο πεδίο της μάχης προκειμένου να υπερασπίσει την Πολιτεία και τα ιδανικά μιας πολεμικής κοινωνίας, την διατήρηση της Φυσικής Τάξης απέναντι στις δυνάμεις του χάους και της αταξίας. Η Τιμή, η Υπερηφάνεια και η Υπεράσπιση της Πατρώας Γης αποτελούν τον κυρίαρχο ρόλο στην ζωή του, γ) Η Γυναίκα. Αν και η παρουσία γυναικών στα έργα του Τόλκιν είναι ελάχιστη, εντούτοις όπου εμφανίζονται η παρουσία τους εκφράζεται με ρομαντικό και λυρικό τρόπο, μέσα από το θεϊκό πρόσωπο της Βασίλισσας των ξωτικών, Γκαλάντριελ, την ευγενική και αποφασιστική Άργουεν, η οποία αποποιείται της αιωνιότητας προκειμένου να ζήσει στο πλευρό του θνητού Συντρόφου της Άραγκορν, αλλά και την πολεμική υπόσταση της Πριγκίπισσας Εόγουιν, που πολεμά για την ελευθερία του λαού της, καταπνίγοντας τα ερωτικά της αισθήματα για τον Άραγκορν.
Ας επανέλθουμε, όμως, στην ιδεολογική υπόσταση του Τόλκιν εξετάζοντας τα πολιτικά του πιστεύω. Ο Τόλκιν, αν και δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πολιτική, είχε συγκεκριμένες απόψεις. Ο Χάμφρεϋ Καρπάιντερ, στην επίσημη βιογραφία του Τόλκιν, τον περιγράφει ως εξής: ’’Ο Τόλκιν ήταν, με την σύγχρονη έννοια, Δεξιός, αφού τιμούσε τον Βασιλιά και την χώρα του και δεν πίστευε στην λαοκρατία. Ήταν εναντίον της δημοκρατίας επειδή πίστευε ότι στο τέλος οι συνάνθρωποί του δεν θα είχαν κανένα όφελος από αυτήν’’. Ο ίδιος ο Τόλκιν είχε γράψει κάποτε: ’’Δεν είμαι δημοκράτης’’, υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η Ισότητα μεταξύ των ανθρώπων είναι μια πνευματική πρόταση και όχι μια φυσική πραγματικότητα, η οποία διαφθείρεται από κάθε προσπάθεια να την επιβάλουν στον πραγματικό κόσμο. Αν και δεν ασχολείτο ενεργά με την πολιτική, γνώριζε αρκετά καλά τις διεθνείς κρίσεις που μαίνονταν γύρω από την χώρα του κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’30, ώστε να υποπτευθεί ότι η Σοβιετική Ένωση, και όχι η Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, ήταν ο πραγματικός εχθρός της Βρετανίας. Την εποχή του Συμφώνου Ειρήνης του Μονάχου (1938), ο Τόλκιν έγραψε ότι σιχαινόταν να είναι με την πλευρά που θα ήταν και η κομμουνιστική Ρωσία, συμπληρώνοντας ότι ’’φαίνεται ότι η Ρωσία είναι μάλλον περισσότερο υπεύθυνη για την παρούσα κρίση και την επιλογή αυτής της στιγμής, παρά ο Χίτλερ’’. Η αισθητική, η οποία προβαλλόταν μέσα από τα έργα του αναμφίβολα περισσότερο ταίριαζε με τους ηττημένους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά με τους νικητές. Δεν είναι ίσως καθόλου τυχαίο ότι η νέα γενιά των ευρωπαίων Εθνικιστών, την δεκαετία του ‘70, ιδιαίτερα στην Ιταλία όπου οι κατασκηνώσεις της νεολαίας του εθνικιστικού ΜSΙ ονομάστηκαν Χόμπιτ, γοητεύτηκαν ιδιαίτερα από τα βιβλία του Τόλκιν, αηδιασμένοι από την υποκρισία και τον ακραίο υλισμό των γονιών τους, καθώς και από την έλλειψη αληθινών πνευματικών αξιών. Συγκεντρώθηκαν γύρω από τα έργα του, θεωρώντας ότι βρήκαν μια αίσθηση Αξιών, με τις οποίες μπορούσαν να συσχετιστούν. Ο Τόλκιν, μέσα από τα έργα του, απέρριψε τον μεταπολεμικό κόσμο με τον υλισμό του, την οικολογική μόλυνση, τις ηθικές ασάφειες και την απάθεια. Ο φανταστικός κόσμος, τον οποίο δημιούργησε, δεν μπορούσε να έχει τίποτα από τα παραπάνω. Στον δικό του Ιδεατό Κόσμο υπήρχε χώρος μόνο για Ηρωισμό και Αυτοθυσία, Γενναιότητα και Αυταπάρνηση, καθαρούς ουρανούς και ποτάμια, ενώ είχε σαφείς και συγκεκριμένους ορισμούς του Καλού και του κακού, του Σωστού και του λάθους. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου παράξενο που τα έργα του άγγιξαν τις επαναστατημένες καρδιές των νεαρών Εθνικιστών της Ευρώπης. Ακόμη κι αν η φήμη του Τόλκιν έχει αποκτήσει πλέον παγκόσμια διάσταση, διαμέσου των κινηματογραφικών εκδοχών του ’’Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’’ και του ’’Χόμπιτ’’, εντούτοις θεωρούμε ότι είναι αδιανόητο κάποιος μη Ευρωπαίος, μη Λευκός (φυλετικά και συνειδησιακά) να μπορέσει να εντρυφήσει στο πραγματικό πνεύμα των έργων του Τόλκιν, αγγίζοντας την ψυχή του Μύθου, καθώς η φαντασία του εν λόγω συγγραφέως είναι ένα ευρωπαϊκό έργο τέχνης. Αποτελεί αριστουργηματικό καλλιτέχνημα αφού ο Τόλκιν μάς έδωσε, μέσα από την πένα του, ένα ασύγκριτο όραμα ενός κόσμου αμόλυντου από οποιοδήποτε ιδεολογικό και πολιτικό λάθος του 20ου αιώνος. Ακόμη, είναι αριστουργηματικό καλλιτέχνημα επειδή μάς παρουσίασε αυτό το όραμα με τέτοιο Μεγαλείο και Δόξα, που ενσαρκώνουν μερικά από τα βασικότερα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Φυλετικής Ψυχής: ο Θρίαμβος της Θέλησης του να ζεις με Τιμή, να διατηρείς την Πίστη σου σε Αιώνια Ιδανικά, να δημιουργείς αγνή και αμόλυντη ομορφιά, να αντιμετωπίζεις τις δυνάμεις του κακού προτάσσοντας τις καλύτερες πτυχές του εαυτού σου και να ζεις την ζωή σου στο έπακρον, αφήνοντας ένα διαχρονικό στίγμα στην πορεία σου. Εξιδανικεύοντας αυτά τα θεμελιώδη στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ψυχής, ο Τζων Ρόναλντ Ρουέλ Τόλκιν δημιούργησε κάτι διαχρονικό και αθάνατο με ανάλογη Αξία για την Φυλή μας. Συνδύασε επιτυχημένα όλες τις θετικές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, οι οποίες ταυτίζονται με την υπεράσπιση ενός ανώτερου Ιδανικού, κάτι που εκφράζεται καθαρά και από την παρακάτω ρήση, που θέτει εν αρμονία τον Πολεμιστή με το Πεπρωμένο του: ’’Δεν υπάρχει Ελευθερία χωρίς θυσία, δεν υπάρχει Νίκη χωρίς πόνο, δεν υπάρχει Θρίαμβος χωρίς απώλειες’’… ΖΗΤΩ Η ΝΙΚΗ!
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΣΤΟΡΑΣ
Διαβάστε αυτό και άλλα πολλά στο δεύτερο τεύχος του περιοδικού “Μαίανδρος” που κυκλοφορεί
Διαβάστε περισσότερα: http://www.xryshaygh.com/index.php/enimerosi/view/o-ideatos-kosmos-tou-tolkin#.UVbC_RyePRM#ixzz2P1FBOjLz
