![Διδάγματα από την Ιστορία και το Μύθο [#46]](https://i0.wp.com/www.antepithesi.gr/media/k2/items/cache/fce01341774186a17457104171b805ae_XL.jpg)
ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΚΑΙ ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ
Οι δρόμοι της Αρετής και της Κακίας
Υπάρχουν στιγμές που όλη η ζωή, συρρικνώνεται, συμπιέζεται και αναδιπλώνεται έπειτα, μέσα απ’ αυτές, καθιστώντας τες σημεία αναφοράς. Σημεία Αναφοράς πέρα από το Χρόνο. Είναι εκείνες οι Στιγμές που η Μοίρα όρισε, σε Μορφές, Επικές, Ηρωικές να δεχτούν τα κύμματα της Τύχης που όρμησαν καταπάνω τους σαν άγρια θηρία για να τους κατασπαράξουν, για να δοκιμαστούν από τί υλικό ήσαν φτιαγμένες και στιγμάτισαν το Χώρο και το Χρόνο δίχως να στιγματιστούν οι ίδιες από τα κύμματα, δηλαδή τις Μεταβολές της Τύχης και υψώθηκαν είτε στον Όλυμπο είτε στα Τάρταρα βυθίστηκαν.
Ο ΜΥΘΟΣ
Η Ωραία Ελένη και η Πηνελόπη, ήσαν ξαδέρφες, πρώτου βαθμού. Πατρίδα τους η σεπτή Λακεδαίμονα. Κόρες Δωριέων. Κατάγονταν από την ένδοξη γενιά του Περσέα. Πατέρας της Ωραίας Ελένης, θνητός πατέρας, ήταν ο Τυνδάρεως. Πατέρας της Σεπτής Πηνελόπης, ήταν ο Ικάριος. Ο Ικάριος και ο Τυνδάρεως ήταν γιοι του Περιήρους και της Γοργωφόνης, κόρης του ιδρυτή της ένδοξης πόλης των Μυκηνών: Περσέα, του φονιά της Μέδουσας. Παρά τη βιολογική τους συγγένεια η Παράδοση, η Ομηρική, Μυθική Παράδοση αναδεικνύει πως είχαν εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες.
Η Πηνελόπη είναι το Σύμβολο της συζυγικής Πίστης και αγάπης, ενώ η Ωραία Ελένη είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο της Απιστίας. Ενώ, η Πηνελόπη, καρτερεί υπομονετικά και προσδοκά την Επιστροφή του Οδυσσέα, η Ελένη, είναι εκείνη που αναίτια εγκαταλείπει τον άνδρα και το σπίτι της. Και είναι τέτοια η ροπή της ψυχής της προς τον Έρωτα που ακόμα και τον Πάρι, εν τέλει τον εγκαταλείπει για έναν άλλο Τρώα πρίγκιπα, το Δηίφοβο.
Η Ωραία Ελένη, μικρή παιδούλα σαν ήταν, δώδεκα χρονών, έπεσε θύμα απαγωγής του Θησέα. Ο μεγάλος Ήρωας των Ιώνων, ο Θησέας, με τη συνεργία του επιστήθιου φίλου του, τον Πειρίθους, άρπαξαν την Ελένη από το ναό της Αρτέμιδος της Σπάρτης. Υπάρχει μάλιστα, μύθος που θέλει να μένει έγκυος από το Θησέα και να γεννά μια κόρη: την Ιφιγένεια, την οποία υιοθέτησε, η αδερφή της Ωραίας Ελένης, η Κλυταιμνήστρα. Οι Διόσκουροι, τα αδέρφια της: Κάστωρ και Πολυδεύκης, οργάνωσαν εκστρατεία. Με πολλούς Σπαρτιάτες επιτέθηκαν στην Αττική όπου πίστευαν πως έχει καταφύγει ο Θησέας μαζί με την Ωραία Ελένη. Εκείνος όμως, είχε αφήσει την Ωραία Ελένη, στην Τροιζήνα, στο παλάτι της μητέρας του, της Αίθρας. Και η νικηφόρα εκστρατεία των Διόσκουρων Διδύμων, αιτία έγινε να εξορίσουν το Θησέα οι Αθηναίοι και κείνος να καταφύγει στη Σκύρο όπου βρήκε θάνατο με τρόπο δολερό και θάφτηκε δίχως τιμές. Η πολεμική επιχείρηση αυτή των Διδύμων θεωρήθηκε εκπλήρωση του χρησμού που είχε δωθεί σα γεννήθηκε η όμορφη κόρη της Λήδας, πως θα ξεσπάσει μεγάλος πόλεμος για χάρη της.
Όμως, δεν ήταν παρά οιωνός του μεγάλου πολέμου που θα ακολουθούσε: Της Εκστρατείας των Αχαιών στα παράλια της Τροίας. Όταν ο θνητός πατέρας της, Τυνδάρεως, για να παντρέψει την Ωραία Ελένη, διοργάνωσε Αγώνες στη Σπάρτη, μαζεύτηκαν όλοι οι Μυκηναίοι Πρίγκηπες και Βασιλιάδες για να πάρουν ως γυναίκα, την ομορφότερη που είχε υπάρξει πάνω στη Γη. Κρουσταλοβράχιονη, καλλιπλόκαμη και πανώρια. Και τότε, ήταν που ο Τυνδάρεως φοβήθηκε μήπως ξεσπάσει ο μεγάλος πόλεμος που οι μάντεις είχαν προφητεύσει. Ανάμεσα στους πρίγκιπες του Μυκηναϊκού Κόσμου που είχαν καταφτάσει στη Λακεδαίμονα ήταν και ο Οδυσσέας. Ο Οδυσσέας όμως, δεν είχε πάει για την Ωραία Ελένη αλλά για την Πηνελόπη, που φημιζόταν όχι για την ομορφιά της αλλά για τη σύνεσή της. Πολύστροφος ως ήταν, είχε καταλάβει πως ήταν πολύ εύκολο η συγκέντρωση τόσων περήφανων ανδρών για το χέρι της πιο όμορφης πριγκίπισσας να μετατραπεί σε πυρκαγιά πολέμου και τούτο να φοβίζει την οικογένεια της όμορφης κόρης και να δημιουργεί εμπόδια και καθυστέρηση στην επιλογή, χρονοτριβή που μπορούσε να αποβεί μοιραία. Είχε μηχανευτεί τον τρόπο που θα αποφευχθεί κάποια ενδεχόμενη σύρραξη, συμπλοκή ή διαμάχη και προσφέρθηκε να βοηθήσει τον Τυνδάρεω εάν και κείνος μεσολαβούσε να πάρει ως γυναίκα του, την Πηνελόπη, που ήταν πριγκίπισσα των Αμυκλών. Πράγματι, ο Τυνδάρεως συμφώνησε και ο Οδυσσέας οργάνωσε μεγάλη θυσία. Συγκέντρωσε όλους τους επίδοξους μνηστήρες και τους έβαλε να ορκιστούν στα κρέατα ενός ταύρου (ή αρσενικού αλόγου) πως θα σεβαστούν την επιλογή της Ωραίας Ελένης και δε θα σηκώσει κανείς τα όπλα εναντίον του αντρός της για να τη διεκδικήσει και πως εάν ο άντρας της, βρεθεί ποτέ σε κίνδυνο όλοι θα συνδράμουν να τον βοηθήσουν. Και ήταν ο όρκος εκείνος, ο όρκος που “έδεσε” τους Αχαιούς και επικαλέστηκε ο αδερφός του Μενέλαου, ο Αγαμέμνονας για να τους καλέσει και να πολεμήσουν τους Τρώες.
Αφού, ο Οδυσσέας με τόσο πετυχημένο τρόπο κατόρθωσε όχι μόνο να μην ξεσπάσει σύγκρουση ανάμεσα στους φιλοπόλεμους και περήφανους Μυκηναίους αλλά και να συνάψει όρκο φιλίας μεταξύ τους, ο Τυνδάρεως θαυμάζοντας πέρα από το ανάστημα και την ένδοξη γενιά, το μυαλό του νέου Ήρωα, μεσολάβησε στον αδερφό του, τον Ικάριο για να δώσει την κόρη του, Πηνελόπη, στον Οδυσσέα. Και ενώ, είχε τελεστεί ο γάμος και έγιναν οι απαιτούμενες εορτές και θυσίες, η Πηνελόπη, βρισκόταν στο άρμα του Οδυσσέα, για να πάνε στην Ιθάκη. Ο Ικάριος θέλησε αρχικά να πείσει την κόρη του, να μείνει μαζί με τον άνδρα της στο δικό του παλάτι. Σαν ξεκίνησε το άρμα όμως, ο Ικάριος άρχισε να τρέχει ξοπίσω τους και να παρακαλεί με κλάμματα την κόρη του, να μείνει μαζί του…Ο Οδυσσέας, σαν αντιλήφθηκε τη δύσκολη θέση στην οποία έφερε την Πηνελόπη το φέρσιμο του πατέρα της, σταματάει το άρμα. Και λέει στην Πηνελόπη να επιλέξει. Εκείνη, τότε, επειδή είχε ερωτευθεί τον Οδυσσέα, ήθελε να τον ακολουθήσει αλλά δεν ήθελε επίσης να στενοχωρήσει και τον πατέρα της. Κάλυψε τότε το πρόσωπο της με το πέπλο της για να κρύψει την ντροπή της και στο σημείο εκείνο έστησε ο Ικάριος, Μνημείο υπέρ της θεάς Αιδούς, της θεραπαινίδας της Θεάς Αθηνάς για να υμνήσει την Αρετή της Κόρης του.
Αντίθετα, Μνημείο της Ωραίας Ελένης είναι μονάχα οι στάχτες της Τροίας και το αίμα που χύθηκε σα σπονδή στη θεά του Έρωτα. Και ενώ η Ωραία Ελένη, παρασέρνεται από τον έρωτά της για ένα νεαρό, τον όμορφο Πάρι, η Πηνελόπη, παραμένει Πιστή στον Οδυσσέα για είκοσι ολάκερα χρόνια ακόμα και όταν όλοι θεωρούν πως είτε έχει πεθάνει είτε βρίσκεται σε άλλους τόπους και δεν πρόκειται να γυρίσει και πως έχει ξεχάσει την Πατρίδα του και την Οικογένεια του. Δηλαδή, η Ελένη ξεμυαλίζεται και παρασύρεται το λογικό της από τα λόγια ενός και μόνο άμυαλου αγοριού. Ενώ, η Πηνελόπη φρόνιμη και πολύστροφη όπως ο άντρας της, δεν επηρρεάζεται ούτε στο ελάχιστον από τις γνώμες των πολλών αλλά ούτε από το φαινομενικά “σωστό”.
Η Κόρη της Λήδας αμέσως όταν ο Μενέλαος φεύγει από το παλάτι για να ταξιδέψει στην Κρήτη ώστε να φέρει τα οστά δύο γενναίων πολεμιστών Σπαρτιατών, χωρίς αιδώ, εγκαταλείπει την οικογένεια της, την κόρη της και αρπάζει μαζί με τον εραστή της τους θησαυρούς του ανακτόρου. Αντίθετα, η Πηνελόπη, αποκρούει πλήθος όμορφων και πλούσιων νεαρών. Εφευρίσκει πλήθος δικαιολογιών για να τους κρατήσει μακριά από το παλάτι και να διώξει μακριά την ιδέα του γάμου. Προσπαθεί να τους αποθαρρύνει λέγοντάς τους πως πρέπει πρώτα να υφάνει το νεκρικό σάββανο του ένδοξου Αργοναύτη και πατέρα του Οδυσσέα, Λαέρτη. Το πρωί το υφαίνει στον αργαλειό και το βράδυ το καταστρέφει. Μα, κάποια δούλα της, που είχε συνάψει ερωτικούς δεσμούς με κάποιον από τους μνηστήρες, αποκάλυψε το μυστικό της.
“Όχι οι Μνηστήρες δε σου φταίνε μόνο η γλυκιά σου μάνα
[…]
κι ύφαινε τότε το πανί τ’ ατέλειωτο όλη μέρα
και με το φως δουλεύοντας το ξήλωνε τη νύχτα
τρεις χρόνους έτσι κέρδισε να μας γελά με απάτη
και ο τέταρτος σαν έφτασε με των καιρών το διάβα
μια σκλάβα τη μαρτύρησε…”
Οδύσσεια, ραψωδία: β, στίχοι: 93-114
Μιλά ο πιο κακός και “πρώτος” στους Μνηστήρες ο Αντίνοος προσπαθώντας να στρέψει τον Τηλέμαχο εναντίον της μητέρας του και να την πείσει να παντρευτεί άμεσα ώστε να γλυτώσει την περιουσία του που την κατασπάρασε το πλήθος των μνηστήρων και των παραγιών τους που δεν έφευγαν από το παλάτι για να πιέζουν την Πηνελόπη ακόμα περισσότερο.
Όταν πάλι η Πηνελόπη κατόπιν θείας έμπνευσης και προτροπής από το γέρο-ζητιάνο που έχει καταφτάσει εκείνες τις άγιες ημέρες στο παλάτι αποφασίζει να οργανώσει το αγώνισμα με το τόξο, πηγαίνει στο δωμάτιο που φύλαγε όλους τους θησαυρούς του Οδυσσέα μαζί και το σπουδαίο τόξο με τις υπέροχες σαΐτες τις οποίες ο Οδυσσέας, όπως λέγει ο Όμηρος ποτέ δεν έπαιρνε μαζί του όταν πολέμαγε έξω από την Ιθάκη.
“Του πύργου της ανέβηκε τη μαρμαρένια σκάλα
που εκεί ήταν όλοι θησαυροί του βασιλιά κλεισμένοι
χαλκός, χρυσάφι, σέδερο δυσκοδουλεμένο
κι ένα δοξάρι λυγιστό και μια σαϊτοθήκη
γεμάτη πολυστέναχτες σαΐτες που ένας ξένος
δώρα στη Λακεδαίμονα τα ‘δωσε του Οδυσσέα
ο Ίφιτος […]”
Οδύσσεια, φ, στίχοι: 5-14
Δηλαδή, ενώ η Ωραία Ελένη αρπάζει και την τιμή και τους θησαυρούς με τους οποίους μπορούσε ο Μενέλαος να οργανώσει πιο εύκολα πόλεμο για να τη φέρει πίσω, η Πηνελόπη, φροντίζει όσο μπορεί τα όπλα του άντρα της και τα φυλάει σε κρυψώνες μυστικές, μακριά από τα μάτια και τις ανομίες των φθονερών μνηστήρων. Περιμένει και ελπίζει την Ώρα του Ερχομού και της Εκδίκησης του Ήρωα. Και ενώ, η Ωραία Ελένη γίνεται αφορμή για πόλεμο μεγάλο που ξεθεμελιώνει την Τροία και συμφορές και δεινά σε πολλές οικογένειες προκάλεσε και το χαμό πολλών σπουδαίων ανδρών και τη γέννα πολλών τραγωδιών, η Πηνελόπη είναι το άτομο στο οποίο σα βράχος στηρίζεται ολόκληρη η Πατρίδα της. Στην Πηνελόπη, στηρίζεται το αξιακό σύστημα του Μυκηναϊκού Κόσμου. Επειδή παραμένει Πιστή, η Αρχή της Εξουσίας, παραμένει στο Δίκαιο, Πολεμιστή, Ιερουργό, λειτουργό της Αθηνάς, της Θείας Σοφίας και καστρομαχητή τον Οδυσσέα και δεν περνάει στα χέρια άκαπνων, δολοπλόκων, εμπόρων που προσπαθούν να δολοφονήσουν με ενέδρα το νεαρό Τηλέμαχο στη θάλασσα και που όμως δεν παίρνουν τα όπλα να υπερασπιστούν την πατρίδα τους και ούτε κάνουν σπουδαία έργα, παρά μόνο τρέφονται από τα κοπάδια του Οδυσσέα.
ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ
Η Πηνελόπη διδάσκει πως εάν μένεις σταθερός, ακλόνητος σα βράχος στις Αρχές και σε όσα αγαπάς, πως, εάν παραμένεις ο Εαυτός σου παρά τις συμφορές και τις δυστυχίες που σε βρίσκουν, η Πατρίδα σώζεται.
Αντίθετα, η Ωραία Ελένη, διδάσκει πως όταν παρασέρνεσαι από τα πάθη, οι Πολιτείες βυθίζονται στα Τάρταρα. Η στάχτη και η ξεθεμελίωση της Τροίας είναι η προσφορά της Ελένης στην Αρχή που ακολούθησε στο βίο της με τις πράξεις της: την Αρχή του Έρωτα. Η Αφροδύτη. Από την άλλη πλευρά, από την πλευρά της Πηνελόπης, η συντήρηση του Οίκου του Ήρωα και η εκδίκηση με την εξόντωση των δολερών και πονηρών μνηστήρων και η αποκατάσταση της τάξης και της Δικαιοσύνης στην Πατρίδα είναι η προσφορά της Πηνελόπης στην Αρχή που λατρεύει και με τις πράξεις και τα λόγια της, ακολουθεί: την Αθηνά. Ακόμα, πρέπει να γίνει αντιπαράθεση της Πηνελόπης και με την αδερφή της Ωραίας Ελένης, της Κλυταιμνήστρας η οποία συνωμοτεί με τον εραστή της, Αίγισθο και σκοτώνει τον άντρα της, τον Αγαμέμνονα μες στο ίδιο του το σπίτι. Άραγε ποια θα ήταν η Μοίρα του Οδυσσέα, εάν η Πηνελόπη θα είχε απιστήσει;
Η σωτηρία της Πατρίδας και της Φυλής δε θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε πως βασίζεται στο χαρακτήρα των γυναικών αφού από το δρόμο που θα επιλέξουν να ακολουθήσουν: το δρόμο της Ωραίας Ελένης ή της Πιστής Πηνελόπης, θα καθορίσουν όχι μόνο το εάν θα συνεχίσουν να υπάρχουν Έλληνες σε λίγα χρόνια αλλά και την κάστα, δηλαδή τα ψυχικά χαρακτηριστικά που θα περάσουν από πατέρα σε γιο και θα στιγματίσουν ποιοτικά το Έθνος. Η Ωραία Ελένη επιλέγει για σύζυγο το Μενέλαο που από τα λόγια του Αχιλλέα στην Ιλιάδα, αποδεικνύεται άμυαλος και ακατάλληλος που δεν προνόησε για τα δεινά που θα ακολουθούσαν σαν έφυγε από τη Σπάρτη και άφησε μία τόσο όμορφη γυναίκα με ένα νεαρό όμορφο που διόλου πολεμικός δεν ήταν παρά μονάχα έρωτες είχε στο νου του. Η Πηνελόπη όμως επιλέγει τον Οδυσσέα που στέκεται και Εκπορθητής της Τροίας με το Δούρειο Ίππο αλλά και Εκδικητής που εξοντώνει το πλήθος των Μνηστήρων και επαναφέρει το Δίκαιο.
Η Πηνελόπη αποδέχεται να καταστεί πυλώνας στον οποίο στηρίζονται όχι μόνο οι Αρχές του Μυκηναϊκού Κόσμου και Πολιτισμού αλλά κα’ επέκταση: του Ηρωικού Τρόπου Ζωής. Αντίθετα, η Ωραία Ελένη, με τον Πόλεμο που προκάλεσε η ομορφιά και η απιστία της, αποτέλεσε την αρχή του τέλους για το Μυκηναϊκό Κόσμο και των Αξιών που διακρίνουν τον Ηρωικό Τρόπο ζωής από τον αστικό. Οι περισσότεροι Αχαιοί Ρηγάδες, σαν επιστρέψουν από την εκστρατεία της Τροίας σφαγιάζονται, όπως ο Αγαμέμνονας ή έχουν χάσει την ισχύ και τη δύναμη τους καθώς άλλου τύπου άνδρες, οι δειλοί που δεν ακολούθησαν στον πόλεμο, έχουν αποκτήσει πλούτη και εξουσία, επηρρεάζουν σημαντικά το λαό και διεκδικούν τα ηνία της αρχής.
Τέλος, είναι το δίπολο: Ωραία Ελένη- Πηνελόπη, Αρχετυπικό. Είναι μορφές, χαρακτήρες- Σύμβολα που στέκουν αγέρωχα πάνω από το Χρόνο. Είναι η Ωραία Ελένη, ο λόγος που γράφτηκε η Ιλιάδα και είναι η Πηνελόπη ο λόγος που γράφτηκε η Οδύσσεια. Τα Έπη του Ομήρου. Τα έπη, τα λόγια εκείνα που αποτελούν τους Πυλώνες του Ελληνικού Έθνους στο διάβα των Αιώνων.
