Από την εκπαιδεύτρια Jean Glover
Όταν τον μαλώνετε και χασμουριέται, δεν σημαίνει ότι σας αγνοεί. Προσπαθεί απλώς να σας πει… «αφεντικό, χαλάρωσε». Αυτό είναι μόνο ένα από τα σήματα ηρεμίας που χρησιμοποιεί για να ηρεμήσει τα πνεύματα.
Δεν υπακούει στο «έλα»; Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό. Ο πιο προφανής είναι ότι δεν του το μάθατε ποτέ – πιστεύοντας ότι θα μεγαλώσει και, με κάποιον μαγικό τρόπο, θα μάθει να υπακούει σε όλες τις εντολές πόσες φορές είπατε «έλα, μωρέ, μικρό είναι ακόμα, θα μάθει». Ίσως, πάλι, εσείς ο ίδιος και η λιχουδιά σας να μην τον ενδιαφέρετε τόσο εκείνη τη στιγμή. Ένας άλλος λόγος είναι ότι μπορεί να βιάζεστε να φύγετε και ο σκύλος να «πιάνει» την ένταση και την ενόχληση στη φωνή σας, και να προσπαθεί να σας περάσει το μήνυμα να ηρεμήσετε χρησιμοποιώντας σινιάλα.
Photo courtesy of Carlo Raciti | www.carloraciti.com
Θα μου πείτε: «Ο σκύλος μου μου συστήνει να ηρεμήσω; Πώς;». Βασικά, το μόνο που θέλει να σας πει είναι πως ο ίδιος είναι ΟΚ και πως δεν θέλει φασαρίες. μεταξύ τους τα σκυλιά χρησιμοποιούν αυτά ακριβώς τα σήματα ήδη από τη φάση που είναι κουτάβια και επικοινωνούν με τη μητέρα τους. Το πρόβλημα με τους ανθρώπους είναι ότι, συνήθως, δεν τα καταλαβαίνουμε. Θα μπορούσα να φανταστώ τα σκυλιά να κουνούν το κεφάλι και να αναστενάζουν που η μοίρα τούς έταξε να ζουν με ένα είδος με το οποίο δεν μπορούν να επικοινωνήσουν. Σκεφτείτε να βρισκόσασταν σε έναν άλλο πλανήτη και να προσπαθούσατε να πείσετε τους εξωγήινους πόσο καλός τύπος είστε και πόσο θέλετε να συνεργαστείτε, αλλά εκείνοι να σας βάζουν συνεχώς τις φωνές, να σας σέρνουν με το λουρί, κάποιες φορές να σας χτυπούν στα μούτρα με την εφημερίδα. Δεν θα νιώθατε θυμό και σύγχυση; Βέβαια, δεν θα γίνουμε όλοι Doctor Dolittle, να μιλάμε στα ζώα, όμως θυμάμαι πόσο καλύτερα ένιωσα όταν άρχισα να μαθαίνω και να κατανοώ τα σήματά τους και πώς, από τη μια μέρα στην άλλη, καταλάβαινα το σκυλί μου όλο και περισσότερο. Όταν γέννησε, είχα το νου μου για το πότε τα κουτάβια θα αρχίσουν τα σήματα. Το πρώτο ήρθε γύρω στις 17 μέρες, όταν μόλις είχαν ανοίξει τα μάτια τους και έστρεφαν το κεφάλι τους στο πλάι κάθε φορά που τα έφερνα πολύ κοντά στο πρόσωπό μου. Ήταν ο τρόπος που είχαν για να μου πουν ότι δεν ένιωθαν άνετα μ’ εμένα τόσο κοντά τους.
Ο πρώτος άνθρωπος που μίλησε για τα σήματα ηρεμίας των σκυλιών ήταν μια Νορβηγίδα γιαγιά, η Turid Rugaas. Παρατηρούσε επί χρόνια τη συμπεριφορά τους και κατέγραψε ακόμα και τα πιο ανεπαίσθητα πράγματα που χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν. Την είδα και από κοντά, όταν ήρθε στην Ελλάδα, γύρω στο 2001, για ένα σεμινάριο που διοργάνωνε ο εκπαιδευτής Γιάννης Αραχωβίτης. Σύμφωνα με την Turid, τα σκυλιά χρησιμοποιούν περίπου 30 σήματα, κάποια έμφυτα και κάποια άλλα που μαθαίνονται στην πορεία.
Η «αδιαφορία» του δεν είναι προσβολή
Αν παρατηρήσετε φωτογραφίες ανθρώπων που αγκαλιάζουν σφιχτά το σκυλί τους, θα δείτε ότι πολλά από αυτά δεν κοιτούν την κάμερα, αλλά έχουν στραφεί προς το πλάι, αντιδρώντας στο αίσθημα «εισβολής» που τους προκαλεί το αγκάλιασμα και ο φακός. Φυσικά, τα ορθώς κοινωνικοποιημένα σκυλιά μαθαίνουν να μας δέχονται πολύ κοντά τους, αλλά έως τότε είμαστε απλώς αγενείς. Αυτά παθαίνει όποιος ζει με κάποιον που δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα του…
Κάθε σημάδι στη φωνή μας που προδίδει ένταση ή ενόχληση προκαλεί το σκυλί να μας απευθύνει ένα σήμα ηρεμίας. Στις επιτακτικές φωνές του ιδιοκτήτη, αυτό μυρίζει το έδαφος, ουρεί, περπατά αργά ή μένει ακίνητο. Η αδιαφορία είναι ο τρόπος που έχει να είναι ευγενικό απέναντί σας και να πει: «Δεν σε βλέπω και πολύ ήρεμο, πάρε λίγο χρόνο να βρεις την ισορροπία σου». Αν θέλετε να αποφύγετε όλη αυτήν τη διαδικασία, μπορείτε απλώς να του σφυρίξετε (με το στόμα ή τη σφυρίχτρα) ή να του απευθυνθείτε με λεπτή, χαρούμενη φωνή (ακόμα κι αν έχετε αργήσει για τη δουλειά).
Ένα άλλο σήμα ηρεμίας είναι το «μάζεμα». Το σκυλί κάθεται πρηνηδόν στο έδαφος -ενώ το καλείτε-, μαζεύει τα αυτιά του προς τα πίσω και προσπαθεί να δείξει μικρότερο από όσο είναι, σαν να πιάνει λιγότερο χώρο. Πηγαίνετε κοντά του, καθίστε ανακούρκουδα και μιλήστε του με χαρούμενη φωνή, στρέφοντας ταυτόχρονα το κεφάλι. Δεν είναι και τόσο δύσκολο να χρησιμοποιήσετε τρία σήματα μαζί· άλλωστε, τα σκυλιά το κάνουν όλη την ώρα.
Αν εξαρτιόταν μόνο από τη θέλησή τους, τα σκυλιά θα ήθελαν συνεχώς ελεύθερο χώρο γύρω τους. Η φυσιολογική αντίδραση ενός σκυλιού που συναντά ένα άλλο άγνωστο και πλησιάζονται είναι να καταλήξουν σε καβγά (γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν βολτάρουμε σε ένα πάρκο ή ένα στενό μονοπάτι). Η φύση έχει προνοήσει ώστε τα μέλη μιας αγέλης να μη σπαταλούν την πολύτιμη ενέργειά τους σε αψιμαχίες μεταξύ τους· τα σήματα ηρεμίας εξασφαλίζουν τις ήρεμες μεταξύ τους σχέσεις, ώστε η αγέλη να ασχοληθεί με σημαντικότερες δραστηριότητες, όπως την εξεύρεση τροφής και το ζευγάρωμα, πράγματα απολύτως απαραίτητα για την επιβίωσή της.
Ένα άλλο σύνηθες σήμα είναι το χασμουρητό. Φυσικά και τα σκυλιά χασμουριούνται όταν απλώς… νυστάζουν, αλλά το χρησιμοποιούν για να μας πουν: «Χαλάρωσε, και εγώ χαλαρός είμαι». Η σχέση μου με τα δικά μου σκυλιά είναι τόσο καλή και μου έχουν τόση εμπιστοσύνη, που, αν τους απευθύνω ένα χασμουρητό, θα πέσουν πάνω μου καταχαρούμενα να γλείψουν το πρόσωπό μου, σαν να θέλουν να πουν: «Ναι! Ξέρουμε! Είμαστε όλοι χαρούμενοι! Δεν είναι καταπληκτικό;». Το έχω χρησιμοποιήσει -σε συνδυασμό και με άλλα σήματα, φυσικά- σε αδέσποτα, για να τα πλησιάσω καλύτερα, πάντα αργά και προσεκτικά. Αλλά χωρίς γλείψιμο· ακόμη.
Δύο άλλα πολύ συνηθισμένα σήματα είναι το επαναλαμβανόμενο ανοιγοκλείσιμο των ματιών, συνήθως συνδυασμένο με γύρισμα του κεφαλιού, χασμουρητό και γλείψιμο της μουσούδας τους.
Κατά τη διάρκεια της βόλτας θα έχετε σίγουρα προσέξει μερικά σήματα ακόμα. Θυμάστε το σκυλί που, ξαπλωμένο σαν τη Σφίγγα, παρατηρεί τα άλλα σκυλιά να το πλησιάζουν; Αυτό είναι ένα σκυλί με αυτοπεποίθηση. Φυσικά, δεν θα πλησιάσετε κανένα σκυλί πηγαίνοντας απευθείας πάνω του· σύμφωνα με το δικό του savoir vivre, αυτό σημαίνει πως γυρεύετε μπελάδες. Κάντε το ακολουθώντας μια καμπύλη και μειώνοντας ταχύτητα. Διαφορετικά, κινδυνεύετε να σας παρεξηγήσει και να σας μαλώσει για την αγενή συμπεριφορά σας, όπως κάποιες φορές τα σκυλιά κυνηγούν τους ανθρώπους που κάνουν τζόγκινγκ – μόνο και μόνο επειδή οι τελευταίοι έδωσαν την εντύπωση ότι «εισβάλλουν» απευθείας στο χώρο τους.
Τα 15 πιο ευανάγνωστα σήματα ηρεμίας
1. Αποστροφή κεφαλιού
2. Χαμήλωμα ή αποστροφή βλέμματος
3. Ανοιγοκλείσιμο ματιών
4. Γλείψιμο μουσούδας
5. Χασμουρητό
6. Χαμόγελο
7. Χτύπημα χειλιών
8. Σήκωμα μπροστινού ποδιού
9. Ακινησία ή πάγωμα σώματος
10. Βαθύ κάθισμα – «Σφίγγα»
11. Κούνημα ουράς με σκοπό την ειρήνη
12. Παρέκκλιση πορείας
13. Mύρισμα εδάφους
14. Χώρισμα (δύο άλλων ζώων)
15. Mαρκάρισμα (όταν δεν είναι οριοθέτηση περιοχής)
* Το βιβλίο της Turid Rugaas «Μιλώντας με το σκύλο σας – Σήματα ηρεμίας» (On Talking Terms With Dogs: Calming Signals) κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις StarDogs Positive Training.
