Σκόπιμο κρίνεται να αναφερθούμε στα ιστορικά γεγονότα και το πολίτικο γίγνεσθαι την περίοδο μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Οι πρώτες ευρωπαϊκές κοινότητες δημιουργούνται την περίοδο αυτή. Η κατάσταση παρουσιάζεται αρκετά διαφοροποιημένη σε σχέση με την προπολεμική περίοδο, τώρα πια οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν μια κυρίαρχη οικονομική δύναμη και το status quo που επικρατούσε έως τότε στην Ευρώπη έχει μεταβληθεί. Η Ευρώπη είναι μια ήπειρος κατακερματισμένη και οικονομικά διαλυμένη από τον πόλεμο, η άλλοτε πανίσχυρη βιομηχανική δύναμη η Γερμάνια είναι πλέον ηττημένη και διαιρεμένη, δεν υφίσταται πλέον ως κράτος αλλά βρίσκεται κάτω από τη διοίκηση μιας Συμμαχική Επιτροπής [1].Το ζήτημα της Γερμανίας αποτελεί ένα από τα καθοριστικά θέματα στην διαδικασία της μετέπειτα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ενώ στο παγκόσμιο διπολικό κλίμα οι αποικιοκρατίες καταρρέουν. Πλέον ο κόσμος μοιάζει να είναι χωρισμένος στα δυο, με τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη μια και την ΕΣΣΔ από την άλλη. Η περίοδος του ψυχρού πολέμου είχε ξεκινήσει. Η ανάδυση των Ηνωμένων Πολιτειών ως μιας παγκόσμιας δύναμης ήταν γεγονός υψίστης σημασίας για τη διεθνή πολιτική. Επιπρόσθετα η ατομική βόμβα αποτέλεσε το βαρύ κληροδότημα του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Υπήρξε ένα τρομακτικό τεχνολογικό επίτευγμα που ώθησε τους μετέπειτα ηγέτες σε μεγαλύτερη χρήση της διπλωματίας [2].
Η κατάσταση της Γερμανίας το 1950 ήταν πράγματι τραγική, καθώς αποδυναμωμένη και ηττημένη, αδυνατούσε ακόμη και να σιτίσει τον γερμανικό λαό [3]. Η Γερμανία από τη μεριά της έχει ως επιθυμία και διακαή πόθος της ήταν να αλλάξει το στάτους κβο. Η Γαλλία από την άλλη μεριά επιθυμεί μεν την αναστήλωση της Γερμανίας αλλά σε μία ελεγχόμενη και περιορισμένη βάση οικονομικών συναλλαγών και σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί την επαναστρατικοποίηση της. Κατανοεί δε ότι η παράλυση της Γερμανίας αποτελεί, εξαιτίας κυρίως της γεωγραφική της θέσης, ανασταλτικό παράγοντα και για την περαιτέρω βιομηχανική ανάπτυξη της Ευρώπης.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 υπογράφονται πολλές συμφωνίες, όμως η Γερμανία δεν συμμετέχει σε αυτές (η Τελωνειακή Σύμβαση Μπενελούξ μεταξύ του Βελγίου, της Ολλανδίας και του Λουξεμβούργου), ο ΟΟΣΑ (1948), Συνθήκη των Βρυξελλών(1947). Το Σεπτέμβριο όμως του 1946 το σχεδίου Μοργκεντάου κάνει λόγο για απόλυτο «εξαγροτισμό» της Γερμανίας, και το 1947-1948 η Γερμανία περιλαμβάνεται στο σχέδιο Μάρσαλ [4].
Όσον αφορά στην ενσωμάτωση της Γερμανίας σε ευρωπαϊκούς θεσμούς ο Schuman, τότε υπουργός εξωτερικών δήλωσε σε ομιλία του στις 9 Μαΐου το 1950, την επιθυμία να δημιουργηθεί μια κοινότητα που να ενσωματώσει την γαλλική και γερμανική παραγωγή άνθρακα και χάλυβα .Σε αυτόν τον ευρωπαϊκό οργανισμό θα μπορούσαν να συμμετέχουν και αλλά ευρωπαϊκά κράτη. Έτσι οι έξι ευρωπαϊκές χώρες υπέγραψαν την συνθήκη στο Παρίσι στις 18 Απριλίου το 1951. Στην ουσία ο Σούμαν έθεσε τις βάσεις για την μετέπειτα ευρωπαϊκή ολοκλήρωση[5].Στην περίοδο αυτή οι Γάλλοι είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν σε οικονομικό επίπεδο με την Γερμανία αλλά συνεχίζουν να αρνούνται κατηγορηματικά την οποιαδήποτε συμφωνία που θα περιελάμβανε τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας.
Όμως η κατάσταση στην Ευρώπη διαφοροποιείται έντονα την περίοδο αυτή. Η παγκόσμια πολιτική μεταστροφή ξεκινά με τον πόλεμο της Κορέας όπου οι αμερικάνοι πλέον χάνουν τον ενδιαφέρον τους για την Ευρώπη και κινούνται προς την Ασία. Η Αμερική επιθυμεί στη Γερμανία να επανασυσταθεί ο γερμανικός στρατός καθώς πραγματοποιεί μεταφορά των αμερικανικών στρατευμάτων στην Κορέα. Όμως οι υπόλοιπες δυτικό ευρωπαϊκές δυνάμεις αισθάνονται απειλή από την επαναστρατικοποίηση της Γερμανίας σε αντίθεση με την Αμερική που πλέον βλέπει με πιο θετική μάτια το γεγονός αυτό. Η Γαλλία δεν ήθελε σε καμία περίπτωση τη συμμετοχή της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ. Την ιδία περίοδο είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες του σχεδίου Σούμαν και για την συγκρότηση της ΕΚΑΧ. Οι αμερικανικές πιέσεις για επαναστρατικοποίηση της Γερμανίας ήταν έντονες και έτσι ο γάλλος υπουργός αμύνης προτείνει να συγκροτηθεί ευρωπαϊκός στρατός. Όλο αυτό το εγχείρημα θα περιλαμβανόταν στο σχέδιο Σούμαν. Οι προτάσεις του γάλλου πρωθυπουργού Πλεβέν, γνώστες ως «σχέδιο Πλεβέν», πρόβλεπαν τη δημιουργία της ΕΑΚ, μιας ευρωπαϊκής αμυντικής κοινότητας [6]. Έτσι οι ευρωπαίοι ωθήθηκαν λόγο των γεγονότων να επανεξετάσουν το σχέδιο Σούμαν και να συμπεριλάβουν την ΕΑΚ με στόχο τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού [7]. Μέσα σε αυτόν τον ευρωπαϊκό στρατό βεβαίως η θέση της Γερμανίας θα ήταν περιορισμένη καθώς δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει σε κλιμάκια ανωτέρου στρατιωτικού βαθμού και δεν της δίνονταν το δικαίωμα να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Είναι φανερό ότι οι Γάλλοι μπροστά στο δίλημμα να ενταχθεί η Γερμανία στο ΝΑΤΟ και να αποτελέσει στην ουσία ένα δορυφόρο της Αμερικής μέσα σε ευρωπαϊκό χώρο προτίμησαν αρχικά τουλάχιστον να εντάξουν έστω μερικώς την παλαιά μεγάλη δύναμη σε ένα ευρωπαϊκό οργανισμό. Ο πόλεμος της Κορέας αποτέλεσε έναν καθοριστικό παράγοντα στην αλλαγή των σχεδίων της Γαλλίας απέναντι στην Γερμανία. Η απόκτηση ατομικής βόμβας και πυραύλων από τη σοβιετική ένωση καθώς και η κομουνιστική απειλή που φαινόταν να απλώνεται σε ολόκληρη τον πλανήτη καθιστά σαφές ότι η Γερμανία χρειάζεται να επαναστρατικοποιηθεί, ως ένα βαθμό τουλάχιστον. Από την πλευρά της η Γερμανία διάμεσου του καγκελαρίου της Αντενάουερ έδειχνε θετική απέναντι στην ΕΑΚ καθώς θεωρούσε ότι αποτελεί τα πρώτα βήματα προς τον δρόμο για την απόκτηση της εθνικής της ανεξαρτησίας. Είναι πλέον έκδηλο ότι οι αναμνήσεις του Β’ παγκόσμιου πολέμου επισκιάζονται από τα εξελισσόμενα γεγονότα του ψυχρού πολέμου.
Όμως όλα σχεδόν τα κείμενα που αποπνέουν έναν αέρα ιδιαίτερα μεγαλόπνοο, στην πράξη παρουσιάζουν πολλές ασάφειες. Το κείμενο της συνθήκης για την ΕΑΚ 1951-1954 είναι χαρακτηριστικά ένα τέτοιο κείμενο γεμάτο με ασάφειας και υπεκφυγές. Έτσι, η Συνθήκη για την ΕΑΚ δεν ψηφίστηκε από το γαλλικό κοινοβούλιο το 1954. Ποιος ήταν όμως ο λόγος που απέτυχε η ΕΑΚ και πέτυχε η ΕΚΑΧ; Ένας από τους βασικούς λογούς της επιτυχίας της ΕΚΑΧ υπήρξε το γεγονός ότι βασίστηκε στην αρχή της ισοτιμίας. Μια συμφωνία η οποία προέβλεπε ότι καμία πλευρά δεν θα προσπαθούσε να επιβληθεί στην άλλη. Όμως στην περίπτωση της ΕΚΑΧ γίνεται λόγος για παράγωγη και εμπόριο του άνθρακα και χάλυβα και σε καμία περίπτωση δεν γίνεται λόγος για εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας όπως στην ΕΑΚ.
Η ύπαρξη ισοτιμίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και ειδικότερα μεταξύ της Γαλλίας και Γερμανίας στη συγκεκριμένη περίπτωση της ΕΑΚ, μπορεί να παρομοιαστεί με την άποψη του Όργουελ για τη Φάρμα των Ζώων , όπου όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά κάποια είναι πιο ίσα από τα άλλα. Οι Γάλλοι φοβόντουσαν τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Θεωρούσαν ότι η Γερμανία μέσω της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα άλλαζε τις πολιτικές ισορροπίες προς όφελος της, σε αντίθεση με τη Γαλλία που προσπαθούσε διακαώς να διατηρήσει το status quo. Άρα ενώ ο «μεγάλος συμβιβασμός» μεταξύ της Βόννης και του Παρισιού το 1950 βασισμένος σε μια διατήρηση της ισοτιμίας φαινόταν αρκετά ελπιδοφόρος για τον μέλλον της Ευρώπης στην ουσία βασιζόταν στις συνθήκες που υπήρχαν τη δεδομένη χρονική περίοδο, οπότε η Γερμανία ήταν νικημένη και ταπεινωμένη από τον πόλεμο και αναζητούσε οποιοδήποτε προσωρινό τρόπο προκειμένου να ανασυγκροτηθεί και να αλλάξει το πολιτικό σκηνικό προς όφελος της. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να προσφέρει το δεδομένο κλίμα τις εγγυήσεις που ήθελαν οι Γάλλοι για διατήρηση της ισοτιμίας [8].Συνεπώς δεν θα μπορούσε η γαλλική εθνοσυνέλευση να πιστεύει ότι μια ισοτιμία είναι δυνατόν να διατηρηθεί και στο μέλλον.
Επιπλέον τόσο οι δεξιοί Γκωλικοί όσο και οι αριστεροί κομουνιστές θεωρούσαν ως ύποπτα τα υπερεθνικά στοιχειά αυτής της συνθήκης και το γαλλικό έθνος ως σύνολο δίσταζε να παραδώσει έστω και ένα μέρος του ελέγχου των γαλλικών στρατευμάτων σε αντάλλαγμα για μια συμφωνία που θα επέτρεπε τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Επίσης ανησυχούσαν ότι δίχως τη Βρετανία η Γερμανία θα κυριαρχούσε στον ευρωπαϊκό στρατό, ενώ η Γαλλία θα ασχολούνταν με παγκόσμιες υποθέσεις, η Γερμανία θα επικεντρωνόταν στην απόκτηση στρατιωτικής υπεροχής στην Ευρώπη.
Επιπρόσθετα οι Γάλλοι ένοιωθαν ανασφάλεια απέναντι στα πυρηνικά όπλα που είχαν αποκτήσει οι αμερικανοί και επιθυμούσαν να αποκτήσουν και εκείνοι με τη σειρά τους εθνικά πυρηνικά όπλα. Δεν ήταν πεπεισμένοι ότι το αμερικανικό δόγμα Ντάλλες των «μαζικών αντιποίνων» περιλάμβανε και τηδυτική Ευρώπη μέσα στα στην πυρηνική ομπρέλα των αμερικανών [9] και ιδιαίτερα μετά το θάνατο του Στάλιν η αίσθηση αυτή αναζωπυρώθηκε. Η ήττα της Γαλλίας στην Ινδοκίνα συνέτριψε ακόμη περισσότερο την εθνική τους υπερηφάνεια και πλέον η Γαλλία επιθυμούσε να ενισχύσει το εθνικό της γόητρο γεγονός που την σταματούσε από την οποιαδήποτε παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε έναν ευρωπαϊκό οργανισμό.
Το γεγονός ότι η Γαλλία τελικά στάθηκε αδύναμη να υπερασπιστεί την πρόταση της, έκανε τις υπόλοιπες δυνάμεις του ΝΑΤΟ να αμφισβητήσουν πλέον τον ηγετικό της ρόλο στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης καθώς η στάση της στο θέμα της ΕΑΚ δεν την καθιστούσε πλέον αξιόπιστη ως δύναμη.
Η αποτυχία της ΕΑΚ αποτέλεσε-«μια μαύρη μέρα για την Ευρώπη» κατά τον Αντενάουερ. Η Γαλλία αναγκάστηκε τελικά να δεχτεί την ένταξη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ το 1954 , ενώ το ΝΑΤΟ με τη σειρά του αντανακλούσε την υποβάθμιση της Ευρώπης. Η αδυναμία της Γαλλίας και Γερμανίας να συνεργαστούν και να ακολουθήσουν μια κοινή πορεία ήταν στην ουσία το βασικό πρόβλημα υλοποίησης της ΕΑΚ. Η αποτυχία να συσταθεί ένα ευρωπαϊκός στρατός με διαφορετικά έθνη απέδειξε και την αδυναμία των ευρωπαϊκών χωρών να δώσουν λύσεις σε προβλήματα τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο όσο και ζητήματα που ήταν ζωτικά για τις ίδιες.
Μόλις λίγα χρόνια μετά την μη κύρωση της ΕΑΚ, η εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ από τον Νάσσερ, σήμανε το τέλος της οικονομικής εκμετάλλευσης της περιοχής από την Βρετανία και τη Γαλλία [10]. Επιπλέον η εισβολή της ΕΣΣΔ στην Ουγγαρία το φθινόπωρο του 1956, όταν η Ουγγαρία δήλωσε την πρόθεση της να αποχωρήσει από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και τα σοβιετικά στρατεύματα δεν δίστασαν να εισβάλουν στην Ουγγαρία και να καταστείλουν την εξέγερση [11], αναδεικνύει τη συρρίκνωση του ηγετικού ρόλου της Ευρώπης και το γεγονός ότι δεν μπορούν σε καμία περίπτωση οι ευρωπαϊκές χώρες να αναμετρηθούν με την ΕΣΣΔ ή τις ΗΠΑ.
Πολλά από τα μετέπειτα ιστορικά γεγονότα από την αποτυχία της ΕΑΚ ανέδειξαν τη μείωση της δυνάμεως της Ευρώπης εγχώριος αλλά και διεθνώς. Παραδείγματος χάριν ο πόλεμος του Κοσσόβου αντανακλά την παρηκμασμένη πλέον Ευρώπη. Το ΝΑΤΟ (όπου τόσο έντονα επιθυμούσαν οι Γάλλοι να μην ενταχθούν οι Γερμανοί) και τώρα κυριαρχεί σε ολόκληρο σχεδόν τον ευρωπαϊκό χώρο, εποδηγετείτο καθαρά από τους αμερικανούς αναγνωρίζοντας νέες κρατικές οντότητες η όποιες στην ουσία αποτελούν δορυφόρους της Αμερικής. Η Ευρώπη πλέον είναι ανίκανη να υψώσει ανάστημα ακόμη και σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η ΕΕ πολύ σύντομα θα αναγνωρίζει το Κόσσοβο πιο γρήγορα και από την Σερβία. Το κυπριακό παραμένει άλυτο και η Ευρώπη δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει την τουρκική εισβολή.
Υπήρξαν όμως και κάποιες θετικές επιπτώσεις από τη μη κύρωσης της ΕΑΚ. Εξαιτίας λοιπόν της άσχημης κατάστασης που επικράτησε από την καταδίκη του σχεδίου Πλεβέν και της ανησυχίας μήπως και αποτύχει και η ΕΚΑΧ, οι Ευρωπαίοι κινήθηκαν πυρετωδώς προς νέες συμφωνίες . Έτσι οι χώρες της Μπενελόυξ στράφηκαν προς τη δημιουργία μια τελωνιακής ένωσης με σκοπό τη διαμόρφωση μιας Κοινής Αγοράς . Αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας αυτής υπήρξε η σύσταση της επιτροπής Spaak στη Μεσσήνη το 1957 και η Συνθήκης της Ρώμης όπου συστάθηκε η Κοινή Αγορά και η EURATOM. Οι περαιτέρω αυτές συμφωνίες στέφτηκαν με επιτυχία κυρίως διότι δεν άγγιζαν θέματα που αφορούν την εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας καθώς το περιεχόμενων των συμφωνιών αυτών αναφερόταν σε θέματα οικονομικού ενδιαφέροντος και επιπρόσθετα διότι οι ευρωπαίοι επιθυμούσαν να διασκεδάσουν το αρνητικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί από την αποτυχία της ΕΑΚ.
Παρόλο όμως τις περαιτέρω συμφωνίες η ανασφάλεια των Γάλλων απέναντι σε μια δυνατή Γερμανία συνεχίστηκε και στις επόμενες δεκαετίες, όλες οι προσπάθειες για πολιτική θεσμική αναβάθμιση από την ΕΑΚ (ως το σχέδιο Γκένσερ) απέτυχαν. Συγκεκριμένα το σχέδιο Γκένσερ υποβαθμίστηκε λόγω διαφωνιών ανάμεσα στους «ισχυρούς» της Ευρώπης. Αξίζει όμως να σημειώσουμε ότι το «σχέδιο Γκένσερ-Κολόμπο» έδωσε σημαντική ώθηση στις διαπραγματεύσεις για τη νομισματική ένωση και τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.
Ήταν όμως έτοιμη η Ευρώπη να αφήσει πίσω τις πολιτικές της διαφορές, ή η συνθήκη του Μάαστριχ αποτελούσε ένα ακόμη μεγαλόπνοο σχέδιο γεμάτο ασάφειες και υπεκφυγές όπως η ΕΑΚ; Καθώς φαίνεται τα γεγονότα του 1989 λειτούργησαν συσπειρωτικά για τους Γερμανούς και του Γάλλους, ωθώντας τους να δώσουν ριζικές λύσεις στα διαχρονικά προβλήματα της ΕΕ όμως τα αποτελέσματα της συνθήκης του Μάαστριχ ήταν ισχνά. Μήπως γιατί οι ενέργειες για ταύτιση στόχων σήμαιναν απλώς μια ιδεολογική χρεωκοπία, η οποία ώθησε τους αρχηγούς των δυο κρατών σε κινήσεις εντυπωσιασμού [12]; Διότι ακόμη και στην πτώση του τείχους του Βερολίνου οι Γάλλοι έθεταν βέτο σχετικά με την ενοποίηση της Γερμανία αλλά εν τέλει το Παρίσι ανήμπορο να επηρεάσει τις εξελίξεις και πάλι δεχόταν τα τελεσμένα γεγονότα όπως και στην περίπτωση της ΕΑΚ με εν τέλει ένταξη της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ το 1954. Η Ευρώπη στην μετέπειτα πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης συνεχίζει να δείχνει ότι δεν μαθαίνει από τα λάθη του παρελθόντος καθώς και μετέπειτα συμφωνίες που αφορά έντονα τα ζήτημα του έθνους κράτους και της εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας (όπως η συνθήκη του Μάαστριχ) φαίνονται να μην έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Η αποτυχία της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού στρατού είχε ως αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές χώρες να υπάγονται σε υπερατλαντικούς οργανισμούς άμυνας. Μέσω του ΝΑΤΟ και του ΟΗΕ η Ευρώπη συμμετέχει σε διάφορες ειρηνευτικές αποστολές, είναι όμως στην ουσία η συμμετοχή της ουσιώδης για την προάσπιση των ευρωπαϊκών ενδιαφερόντων; O επονομαζόμενος “ανθρωπιστικός” πόλεμος του Κοσσόβου που άλλαξε άρδην το καταστατικό του ΟΗΕ για επέμβαση στο εσωτερικών των κρατών [13],σημαίνει και την διασφάλιση των συμφερόντων των ευρωπαϊκών κρατών;
Η αποτυχία της ΕΑΚ αποτέλεσε ήττα της ευρωπαϊκής ιδέας. Η ενοποίηση της Ευρώπης σε πολιτικό και αμυντικό επίπεδο αποδεδείχθηκε άκαρπη και τελικά ακολουθήθηκε ο δρόμος της οικονομικής ενοποίησης. Όμως σήμερα η ευρωπαϊκή και νομισματική ένωση φαίνεται να παραπαίει, καθώς η οικονομική κρίση που βιώνουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ταρακουνούν τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το ερώτημα σήμερα επανέρχεται καίριο: μπορεί η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση να διατηρήσει την Ευρώπη ως μια «civilian power» αν θέλει να προασπίσει τα συμφέροντα της; Κρίνεται αναγκαίο να υπάρξει μια διερεύνηση της αρμοδιότητας της ΚΕΠΠΑ όσον αφορά στη διασφάλιση της άμυνας του ευρωπαϊκού εδάφους, που σήμερα έχει ως υπευθυνότητα το ΝΑΤΟ; Η Ευρώπη οδηγήθηκε στα χέρια των διεθνών τοκογλύφων και τα ευρωπαϊκά κράτη μην έχοντας εθνικό νόμισμα είναι ανήμπορα να ακολουθήσουν νομισματικές πολιτικές που θα μπορούσαν να τις οδηγήσουν σε οικονομική ανάταση. Η Ευρώπη των Εθνών έχει καταντήσει Ευρώπη των πολυεθνικών και των ΜΚΟ. Ο πολιτισμός της Ευρώπης καταστρέφεται και δημιουργείται αρνητικό κλίμα κλιμακούμενο ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη που τείνουν να κατηγορούν αλλήλους για την οικονομική κρίση, την οποία διανύει η γηραιά ήπειρος. Η Ευρώπη οφείλει να αναγνωρίσει τον κοινό εχθρό και να συμμαχήσει με σκοπό τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών συμφερόντων.
Ευγενία Χρήστου
Βιβλιογραφία
1) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Προς ένα ενιαίο Κοινοβούλιο Η επιρροή της κοινής Συνέλευσης της ΕΚΑΧ στις Συνθήκες της Ρώμης : 1957-2007 : πεντηκοστή επέτειος των Συνθηκών της Ρώμης (http://www.europarl.europa.eu/pdf/cardoc/plmt_50ans_el.pdf ),πάρθηκε στις 31-12-2013
2) John Bailys, Steven Smith,2007 , Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολίτικης ,Mια εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις , Αθήνα , Επίκεντρο
3) Μπότσιου Κ.Ο επανεξοπλισμένος της Γερμανίας , Η Καθημερινή , http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_03/03/2013_513076, πάρθηκε στις 31-12-2013
4) Θανάσης Δ. Σφήκας, Helen Thompson, & άλλοι,2011 .Το σχέδιο Μάρσαλ, Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης ,Αθήνα , Πατάκη
5) R.ALBRECHT CARRIÉ, 1973, A diplomatic history of the Europe since the Congress of Vienna, New York· F. VISINE
6)Χριστοδουλίδης, Θεόδωρος Α. ,2010, Από την ευρωπαϊκή ιδέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση : Η ιστορική διάσταση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος 1923-2004 ,Αθήνα , Ι. Σιδέρης, Αθήνα :
7) Nugent Ν,2004, Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Αθήνα ,Σαββάλας
8) Πανος Τσακαλογιάννης , 1996, Η πολιτική Διάστασης της Ευρωπαϊκή Ένωσης , Αθήνα Παπαζήση
9)ΒΑΛΗΝΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΜΠΟΤΣΙΟΥ Ε. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ,2008, ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ , Αθήνα ,Επίκεντρο
10) Suez Canal History, Suez Authority , http://www.suezcanal.gov.eg/sc.aspx?show=8
11) Granville, Johanna , 2004, The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956, Texas ,A & M University Press,
12) F. Roy Willis, France , Germany and the New Europe :1945-1967 ,oxford :oxford UP, 1968 page 76
13) Γιαλλουρίδης, Χριστόδουλος Κ. ,2001 ,Κόσοβο – Η εικόνα του πολέμου: Όψεις σύγχρονου μιλιταριστικού ανθρωπισμού, Αθήνα, Σιδέρη
Διαβάστε περισσότερα: http://www.xryshaygh.com/index.php/enimerosi/view/nai-sthn-eurwph-twn-ethnwn-kai-ochi-sthn-eurwph-twn-poluethnikwn#ixzz2wgUdbPnD