Μέρος Ε’
Κατά την πρώτη δεκαετία τον Μεσοπολέμου, οι εκτεταμένες αναζητήσεις, οι βαθείς προβληματισμοί και οι εμπαθείς διαμάχες γύρω από την έννοιαν «Έθνος» και περί τα κοινωνικοπολιτικά της παραφερνάλια δεν απετέλεσαν κάποιο καινοφανές δρώμενο για την Πατρίδα μας. Οι συζητήσεις και οι αντιπαραθέσεις που αφορούσαν στους όρους και στο περιεχόμενο του Εθνικού Οράματος, στα συστατικά και στις πρόσφορες μεθόδους υλοποιήσεώς του, είχαν ήδη αρχίσει από τα τέλη του 19ου αιώνος, με αφορμή τα ποικίλα διαδοχικά πλήγματα τα οποία είχεν υποστεί έως τότε η ιδεολογία και η πρακτική του ανικανοποίητου και ολοθέρμου ελληνικού αλυτρωτισμού.
Ωστόσον, φαίνεται ότι μόνον μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή, με την επελθούσα τραυματική εξάλειψη και των υστάτων ελπίδων εδαφικής επεκτάσεως, ο Ελληνικός Εθνικισμός έπαυσε να διοχετεύει το ιδεολογικοπολιτικό και θυμικό του δυναμικό μόνον προς την κατεύθυνση του αλυτρωτισμού – εδαφικού επεκτατισμού. Τότε παρετηρήθη ένα φαινόμενο σχετικώς ανάλογο με εκείνο το οποίον είχεν ακολουθήσει τον χαμένο πόλεμο του 1897: Μια εκτεταμένη, πηγαία, παθιασμένη και ασίγαστη διάθεση ιδεολογικής ανασυγκροτήσεως και πνευματικής ανασυντάξεως. Είναι βεβαίως αντιληπτό πως κάτι τέτοιο δεν ημπορεί να καταστεί εφικτό βραχυχρονίως. Ωστόσον η επίμονη, εκτεταμένη και βαθεία αναζήτηση, η συνεχής ανησυχία, καθώς και η ευέξαπτη διάθεση κριτικής και «πολεμικής» αντιπαραθέσεως είναι προφανέστατες στην εν λόγω περίοδο. Εντός αυτού του ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου επανέρχονται με αδιάκοπο ένταση και προβάλλουν στο επίκεντρον της αναζητήσεως των διανοουμένων, ποικίλα και πολυεπίπεδα ζητήματα τα οποία αφορούν στην συστατική υφή του Ελληνισμού, καθώς και στα θέματα της «Εθνικής Αυτογνωσίας» και της «Ελληνικής Ταυτότητος».
Σημειωτέες εδώ κάποιες κρίσιμες διαφορές ανάμεσα στις δυο «μετακαταστροφικές» περιόδους, του 1897 και του 1922: Η Εθνική Συνείδηση, μετά την θλιβερή έκβαση του πολέμου του 1897, παρέμεινε ακλόνητη και μάλιστα εξημμένη, εξακολουθώντας ν’ αποτελεί το ισχυρότερο συστατικό της «εν τω γεννάσθαι» νεοελληνικής ιδεολογίας. Ο τιτάνιος και εθνοσωτήριος «Μακεδονικός Αγών» που επηκολούθησε (1904-1908) καταμαρτυρεί ασφαλώς την μετάβαση από την Εθνική Θεωρία στην πράξη. Όμως και στον χώρον της θεωρίας η αδιάκοπη και απαρέγκλιτη συνέχεια από τον προηγούμενο στον επόμενον αιώνα, τουτέστιν στην επομένη φάση της εθνικής ιστορικής εξελίξεως, είναι έντονη και ξεκάθαρη.
Την σαφεστέρα μαρτυρία αυτής της θαυμασίας συνοχής αποτελεί η συσχέτιση των «Εθνολογισμών» του Εμμανουήλ Θοφράστου Χαιρέτη (1905) και του «Νέου Πνεύματος» του ανυπερβλήτου ανιψιού του Περικλή Γιαννόπουλου (1906): Ο πρώτος (γεννημένος το 1838) ανήκει στην παλαιά φρουρά του «Πρωίμου Εθνικισμού», ενώ ο δεύτερος εκφράζει (μαζί με τον Παύλο Μελά, τον Ίωνα Δραγούμη και άλλους Μακεδονομάχους αξιωματικούς) την γενεά της νέας εθνικής προσπαθείας, των απελευθερωτικών – αλυτρωτικών πολέμων. Είναι πράγματι εξόχως δυσχερές να διαχωρίσει κάποιος τις θέσεις του Χαιρέτη από τις θέσεις του Γιαννόπουλου, ενώ με τον δεύτερο προφήτη-γεννήτορα του Ελληνικού Εθνικισμού, τον Μέγα Ίωνα Δραγούμη, η οιαδήποτε διάκριση μεταξύ τους είναι εφικτή μόνον μέσα από ιδιοσυγκρασιακά και μορφωτικά κατηγορήματα. Όμως το πρωτόλειο αρχέτυπο ιδεολογίας το οποίον εδημιούργησαν είναι προδήλως κοινό.
Ο Χαιρέτης, «πρόδρομος» και συγγενής του Γιαννόπουλου (ήταν αδελφός της μητρός του Ευδοκίας), είναι ο πρώτος ουσιαστικός κήρυξ της συγχρόνου ελληνικής αυτογνωσίας. Βαθύτατος γνώστης της Εθνικής Ιστορίας, (κατά την διαδρομή της οποίας η οικογένεια και οι πρόγονοί του είχαν πάντοτε δώσει ουσιώδες ενεργό «Παρών»), προσεγγίζει διττώς τον Έλληνα με το κριτήριον του Εθνισμού και εκείνο της θρησκευτικότητος, τον εξετάζει ενδελεχώς, τον αναλύει λεπτομερώς και τον προσδιορίζει. Δεν υπήρξε στόχος του να πολιτευθεί. Ούτε καν εζήτησεν την αναγνώρισή του ως συγγραφεύς. Ενδιεφέρετο ασφαλώς να προσφέρει στους ομογενείς μας ένα σαφές μέτρον εθνικής κρίσεως και κατανοήσεως των ιστορικών διδαγμάτων. Οπωσδήποτε του ανήκει μία πρόδηλος και περίλαμπρη θέση εντός του ναού των Θεοστάλτων Εθνικών Διδασκάλων. Τόσον αυτός όσον και ο Περικλής Γιαννόπουλος υπήρξαν συνεχιστές της οικογενειακής τους παραδόσεως, εκφραστές του πνεύματος του ιατροφιλοσόφου προγόνου τους Κηρύκου Χαιρέτη (απογόνου της βυζαντινής αριστοκρατίας) και «πρωτομάστορες» της νεοελληνικής Εθνικής Ιδέας. Αυτούς ηκολούθησαν όλοι οι άλλοι νεότεροι εθνικοί στοχαστές και συναπετέλεσαν τον περίλαμπρο καταστερισμό του εθνικού στερεώματος, που κατέδειξε σε πλήθος Ελλήνων τον δρόμο της εθνικής πορείας καθ’ όλην την διάρκεια του ζόφου που ηκολούθησε το φρικτόν 1897 αλλά και το φρικτότερον 1922.
Το κυριότερον από τα έργα του Χαιρέτη είναι το υπέροχο βιβλίο του (220 σελίδων μικρού σχήματος) «Εθνολογισμοί, ή μελέτη περί Εθνισμού», «ἐν Πάτραις, 1905». Αυτό περιέχει : 10 σειρές Προλόγου, ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ, 10 αυτοτελή κεφάλαια (Τι εστίν Ελληνισμός, Θρησκεία και Έθνος, Ζευς – Χριστός, Ελληνική Αισθητική , Ελληνικός Πολιτισμός, Βίος Ελληνικός, Ελληνική Γλώσσα, Μουσική Ελληνική, Φωτοβόλος Τριάς, Ο Άνθρωπος), 21 σειρές Επιλόγου. Κάθε ένα από τα κεφάλαια αυτά είναι και ένα σωστό συνοπτικό δοκίμιο.
Στον Εμμανουήλ (καλούμενο Μανουήλ) Χαιρέτη οφείλουμε τον πρώτον προσδιορισμό και την ανάλυση του περιεχομένου του Ελληνισμού: «Φύσις και κλίμα και Ουρανός Ελληνικός. Θάλασσα και βουνά, γραμμαί και χρώματα Ελληνικά. Φως και σκιά και γλώσσα και θρησκεία Ελληνικαί, και Ήλιος και αήρ Ελληνικοί, και πνεύμα Ελληνικόν, όλα ταύτα μαζύ είναι ο Ελληνισμός»
Το «ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ» (σελίδες 7-8 του βιβλίου) είναι ένα κείμενον οκτώ παραγράφων, στο οποίον με τη μορφήν του Χριστιανικού «Πιστεύω» έχει διατυπωθεί το απαύγασμα της Πίστεως κάθε γνησίου Έλληνος και Χριστιανού, όπως την ησθάνετο και την εννοούσε ο Μανουήλ Χαιρέτης. Μέσα σε ελάχιστες γραμμές έχουν συμπυκνωθεί εδώ η γνώση της Εθνικής μας Ιστορίας, η Πίστη στο Γένος μας, στο Ελληνικό Πνεύμα, στην Ελληνική Φύση, αλλά και στον προορισμό του Ελληνισμού. Σε ολόκληρη την νεοελληνική γραμματεία μας δεν υφίσταται κείμενο παρομοίας περιεκτικότητος, μεστό τόσων σπουδαίων νοημάτων και πλήρες διαχρονικών ατομικών και συλλογικών μηνυμάτων. Συνεπώς το παραθέτουμε ακολούθως:
«ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ»
«Πιστεύω εις μίαν Ελλάδα, μεγάλην ενιαίαν και αδιαίρετον, τρισένδοξον και αθάνατον, πατρίδα του πνεύματος, του φωτός, της σοφίας, της επιστήμης, παντός του τελείου· δημιουργόν της καλλιτεχνίας, του ωραίου, του πολιτισμού και πάσης προόδου.
Και εις τον Ελληνισμόν, πνευματικήν της φυλής δύναμιν, γεννηθέντα εκ του φωτός και της φύσεως της Ελληνικής.
Και εις το Ελληνικόν πνεύμα το ζωοποιόν, το εκ του Ελληνικού φωτός εκπορευόμενον, και διά του φωτός του πολιτισμού πληρώσαν την οικουμένην και καταυγάσαν την ανθρωπότητα από απωτάτου αιώνος· το εκ της Ελληνίδος γης παραχθέν, και διδάξαν τον πολιτισμόν εν μέσω της βαρβαρότητος.
Εις την ακαταμάχητον του πνεύματος τούτου δύναμιν, μη καταβληθέντος, μηδέ ταπεινωθέντος, μηδέ εκλιπόντος ποτέ ανά τας δεινάς εθνικάς δοκιμασίας διά μέσου των αιώνων, αλλ᾿ αεί ζώντος και ακτινοβόλου ανατείλαντος εν μια της πατρίδος γωνία, και αναλλοιώτου και αμειώτου αναβλαστήσαντος.
Εις την εκ νέου αναλαμπήν του πνεύματος του πατρώου, με την αυτήν έξοχον γονιμότητα εν τη σοφία, τη επιστήμη, τη τέχνη.
Και εις την Εθνικήν μας Θείαν Θρησκείαν, την αεί διαφυλάξασαν αλώβητον τον Εθνισμόν και την γλώσσαν καθ᾿ όλας τας δεινάς της φυλής καταιγίδας, και αρρήκτως συνδεδεμένην μετά της υπάρξεως και του μεγαλείου του Έθνους.
Προσδοκώ την αναπόδραστον και νυν κατίσχυσιν, ως πάλαι και τέως, του Ελληνισμού εναντίον παντός εχθρού και παντός εμποδίου, και ασφαλή τον τελικόν αυτού θρίαμβον ανά μέσον των εναντίων.
Το παλαιόν της πατρίδος λαμπρόν μεγαλείον, και του αναστάντος Έθνους απροσμάχητον την δόξαν, την ισχύν, και το κλέος εις πάντας τους αιώνας· Αμήν!»
Οι «Εθνολογισμοί» του Χαιρέτη, το «Νέον Πνεύμα» του Γιαννόπουλου και το δραγουμικό «Μαρτύρων και Ηρώων αίμα» (1907), υπήρξαν λαμπρά τροχιοδεικτικά έργα του Ελληνικού Εθνικισμού προ του Α’ Μεγάλου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Δυστυχώς μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ο πρώιμος αυτόχειρ Περικλής Γιαννόπουλος και ο ανάνδρως δολοφονηθείς (από τα «δημοκρατικά» τάγματα) Ίων Δραγούμης έλειψαν με δραματικόν τρόπο στην καινούργια ώρα της ανάγκης, ενώ δεν ανεδύθησαν προσωπικότητες αναλόγου πνευματικής ρώμης και ιδεολογικού μεγέθους.
Το Κίνημα των Ελλήνων Εθνικιστών θεωρεί αληθείς Προδρόμους και οιονεί καθοδηγητές της Ελληνικής Αναγεννήσεως και του Ελληνικού Εθνικισμού, τους προμηθεϊκούς ήρωές του, Περικλή Γιαννόπουλο και Ίωνα Δραγούμη. Τον πρώτο, λεπταίσθητο και λεπτομερή ανιχνευτή της απόλυτης φυσικής, αισθητικής και ιστορικής ουσίας του Ελληνισμού και τον δεύτερο, οραματικό αναζητητή και σχεδιαστή των ρωμαλέων εναλλακτικών τροχιών του Έθνους στην μελλοντική διαχρονία του.
Θα συνεχίσουμε να αναζητούμε λεπτομερώς ιδεολογική τροχιοδειξία και έμπνευση μέσα από την σκέψη και τις αναζητήσεις τους.
Α. Κωνσταντίνου
Διαβάστε περισσότερα: http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/poreia-anazhthshs-twn-ethnikwn-idewn4#ixzz5fPCmWDCg
