Στις 27 Οκτωβρίου του 312 ο Μέγας Κωνσταντίνος είδε το όραμα του Σταυρού στον ουρανό και το θεϊκό πρόσταγμα «ἐν τούτῳ νίκα», για να νικήσει στη συνέχεια τον Μαξέντιο στη μάχη στην Μουλβία γέφυρα, έξω από την Ρώμη. Σύμφωνα με το θρύλο ο Κωνσταντίνος Α΄ ενέκρινε αυτή την ελληνική φράση, «ἐν τούτῳ νίκα» (με αυτό νίκα) ως σύνθημα μετά το όραμά του λίγο πριν την μάχη της Μουλβίας Γέφυρας εναντίον του Μαξεντίου στις 28 Οκτωβρίου 312. Το παλαιοχριστιανικό σύμβολο αποτελείται από ένα μονόγραμμα που αποτελείται από τα ελληνικά γράμματα ‘X’ και ‘P’, τα δύο πρώτα γράμματα του ονόματος του Χριστού. Η απόδοση στα λατινικά του “ἐν τούτῳ νίκα” είναι “In hoc signo vinces”.
ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Δύο από τις κύριες πηγές που έχουμε για τη μάχη, ο Ευσέβιος της Καισάρειας (περ. 275 – 339 μ.Χ.) και ο Λακτάντιος (240 – 327 μ. Χ.), περιγράφουν ένα “όραμα” που φέρεται να είδε ο Κωνσταντίνος την παραμονή της μάχης ή ακόμη πρωτύτερα και το οποίο σύμφωνα με τους χριστιανούς ιστορικούς ήταν “σημάδι Κυρίου”, μία θεϊκή παρέμβαση ώστε να καταφέρει να νικήσει ο Κωνσταντίνος τη μάχη. Σύμφωνα με την εκδοχή του Λακτάντιου, ο οποίος ήταν σύγχρονος του Κωνσταντίνου και δάσκαλος του γιου του Κρίσπου, όπως αναφέρεται στο έργο του «De mortibus persecutorum» (Ο θάνατος των διωκτών), τη βραδιά πριν από τη μάχη, ο Κωνσταντίνος είδε σε ένα όραμα μία θεϊκή παρουσία να τον παροτρύνει να θέσει ένα ουράνιο σύμβολο επί των ασπίδων των ανδρών του. Ο Λακτάντιος σημειώνει ότι ο Κωνσταντίνος υπάκουσε στην θεία προσταγή και έβαλε τους άνδρες του να ζωγραφίσουν επί των ασπίδων τους ένα “σταυρόγραμμα”, δηλαδή έναν ρωμαϊκό σταυρό (σε σχήμα “X”) με μία απόληξη στο πάνω μέρος η οποία κύρτωνε σχηματίζοντας ένα “Ρ”. Η περιγραφή του Λακτάντιου σήμερα δεν είναι εξίσου δημοφιλής με την αντίστοιχη του Ευσέβιου.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Ευσέβιο, που αναφέρει τον ίδιο τον Κωνσταντίνο ως πηγή του, καθώς ο στρατός του μελλοντικού μονοκράτορα της Ρώμης βάδιζε κάτω από λιοπύρι πηγαίνοντας προς τη Ρώμη, ο Κωνσταντίνος κοίταξε προς τον ήλιο. Αυτό που είδε τον αποσβόλωσε – πάνω από τον ήλιο βρισκόταν ένας σταυρός από φως και από κάτω του τρεις λέξεις στα Ελληνικά: Εν Τούτω Νίκα. Αν και δεν αντιλήφθηκε άμεσα τι ακριβώς σημαίνει το όραμα, ένα όνειρο που είδε την επόμενη νύχτα τον καθοδήγησε σχετικά με το τι πρέπει να κάνει: να δημιουργήσει ένα νέο λάβαρο, που θα φέρει το σύμβολο Χι-Ρο (τα δύο γράμματα σε συνδυασμό) και να βάλει την ίδια επιγραφή πάνω στις ασπίδες των στρατιωτών του.
Το ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ αναγραφόταν στην τρίχρωμη σημαία του Ιερού Λόχου (κόκκινο για τον πατριωτισμό, λευκό για την αδελφοσύνη και μαύρο για τη θυσία). Μαζί με το ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ υπήρχε η εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ενώ στην άλλη πλευρά υπήρχε η εικόνα του Φοίνικα αναγεννόμενου από τις φλόγες και αναγραφόταν ΕΚ ΤΗΣ ΚΟΝΕΩΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ.
Ο Ιερός Λόχος ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ένα στρατιωτικό σώμα που ιδρύθηκε από τον πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Φωξάνη, πόλη στα όρια της Μολδαβίας με τη Βλαχία, στα μέσα Μαρτίου του 1821 και συγκροτήθηκε από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού. Το όνομα ήταν εμπνευσμένο από το κλασικό όνομα του Ιερού Λόχου των Θηβών.
