Η Ευρώπη παλεύει με μια πανδημία. Οι ιατροί αγωνίζονται για την δημοσίαν υγεία μας. Οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι είναι έτοιμοι να εκκινήσουν μιαν «αποστολή διασώσεως» η οποία προορίζεται να σώσει τις οικονομίες μας και τις εργασίες μας. Την ιδία στιγμή, λαμβάνει χώρα μια εισαγωγική συζήτηση για την μορφή του μετα-πανδημικού κόσμου. Η Ευρώπη θα εξέλθει από την κρίση ισχυροτέρα ή εξησθενημένη;
Μία Γερμανίς ιατρός, η οποία έγινε πολιτικός, ηγείται της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όλοι θα ηθέλομεν να γνωρίζουμε ποίαν εκ των δύο συνθηματικών προτροπών ακολουθεί εν τέλει η Προεδρεύουσα Επίτροπος Ούρσουλα Γερτρούδη φον ντερ Λάϊεν : Το ιπποκρατικόν «ἀσκέειν, περὶ τὰ νουσήματα, δύο, ὠφελέειν, ἢ μὴ βλάπτειν» («Περί Επιδημιών» 1.11) ή το νιτσεϊκόν «ότι δεν με σκοτώνει με καθιστά ισχυρότερον («Was mich nicht umbringt macht mich stärker» -αφορισμός υπ΄αριθμόν 8 από το εδάφιον «Αξιώματα και βέλη» στο «Λυκόφως των ειδώλων»,1888). Πώς θα εφαρμόσει η Κα φον ντερ Λάϊεν, με τον μεταπτυχιακόν τίτλο Δημοσίας Υγείας, το όραμά της για μιαν ουσιώδη γεωπολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την διάρκειαν της πανδημίας και μετά την λήξη της;
Οι ενθουσιώδεις «Ευρωπαϊστές» και οι αισιόδοξοι περί το δρώμενο, υποστηρίζουν ότι μετά την αρχική σπασμωδική αντίδραση τύπου «ο σώζων ευτόν σωθήτω», η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και η συνεργασία έχουν…. «ριζοβολήσει». Η Γηραιά Ήπειρός μας είναι γεμάτη με παραδείγματα ιατρών και ιατρικών εφοδίων που αποστέλλονται από την μίαν ευρωπαϊκή χώρα στην άλλη. Αυτοί που αναζητούν μία θετικήν όψη του δρωμένου περιμένουν αυτό το ομαδικόν πνεύμα να θέσει την ευρωπαϊκήν οικονομία στον σωστό δρόμο. Ισχυρίζονται πως λίαν συντόμως, θα ψηφιοποιηθεί περαιτέρω, θα καταστεί «πρασίνη» και θα γίνει δικαιοτέρα και πλέον εξισωτική. Ίσως, οι σκανδιναβικές οικονομίες θα ημπορούσαν εν προκειμένω, να χρησιμεύσουν ως ένα δοκιμαστικό χρηστικόν εγχειρίδιο.
Ωστόσον, ημπορεί μια Ευρωπαϊκή Ένωση τέτοιου τύπου να οδηγεί τις παγκόσμιες αλλαγές; Θα ενισχύει την διεθνή συνεργασία και τους διεθνείς θεσμούς; Θα ανοσοποιήσει την κοινωνία μας έναντι μελλοντικών πανδημιών και άλλων κρίσεων; Μετά από όλα, αυτό ήταν και η ουσία της προ μηνός περίπου τοποθετήσεως του Βέλγου Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, στις 26 Μαρτίου κατά την Σύνοδον Κορυφής της ΕΕ. Οι τιτλούχοι της Ενώσεως επικαλούνται (έως τουδε ευχολογιακώς) μιαν μαζική, άμεσο και συντονισμένη απάντηση σε παγκόσμιο κλίμακα, ώστε να σωθούν οι ανθρώπινες ζωές και….. η παγκόσμιος οικονομία.
Έστω και εάν το σχέδιόν τους ακούεται ως ανυπόστατος παραλογισμός, είναι βέβαιον πως οποιαδήποτε απάντηση αυτού του μεγέθους απαιτεί οπωσδήποτε επαρκείς καταλλήλους πόρους, ένα τεράστιο ποσόν εμπιστοσύνης και έναν κοινό σκοπό. Οι τελευταίες Σύνοδοι Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών έχουν αποδείξει ότι ουδεμία υπάρχει συναίνεση σχετικώς με την χρηματοδότηση.
Αυτό δε που είναι ακόμη χειρότερον, είναι οι υφιστάμενες και επικρατούσες ισχυρές τάσεις χρησιμοποιήσεως της συνεχιζομένης κρίσεως προς εξώθηση του ιδεολογικώς φορτισμένου προγράμματος της Ευρωπαϊκής Ολοκληρώσεως. Ακριβώς όπως συνέβη μετά το Brexi, οι ελίτ των Βρυξελλών δεν έμαθαν το «μάθημά» τους. Μετά το επελθόν «διαζύγιον» του Ηνωμένου Βασιλείου με την ΕΕ, οι υπερφίαλοι «Ευρωκράτες» ήθελαν να πράξουν «μια από τα ίδια», οπότε τέτοιες κλήσεις εξώθησαν το Λονδίνο έτι μακρότερον.
Η ιδέα της «ολοέν στενοτέρας ενώσεως» (με την κεντρικήν «ανεθνικήν» γραφειοκρατία των Βρυξελλών στο πηδάλιόν της) σε βάρος των Κρατών – Εθνών, ουδεμίαν θετικήν επιρροή είχε στους Βρετανούς. Μέχρις σήμερον, οι Βρυξέλλες κυριαρχούνται από συζητήσεις γεμάτες εκκλήσεις για συντονισμένη δράση, με στόχον την επί τέλους μετατροπήν της Ευρωπαϊκής Ενώσεως σε μια πολιτικήν οντότητα.
Οι Έλληνες Εθνικιστές ανέκαθεν υπεστήριξαν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βεβαίως δεν είναι μια πολυεθνική λέσχη με αποκλειστική βάση τον…. αλτρουισμό. Πρόκειται για έναν θεσμό όπου τα εθνικά συμφέροντα συνεχίζουν να συγκρούονται και προφανώς περισσοτέρα δύναμη σημαίνει περισσοτέρα ισχύς. Ως εκ τούτου, η συνεχιζομένη κρίση χρησιμοποιείται για την προώθηση του τάδε προγράμματος ή την μείωση του εθνικού ανταγωνισμού στο δείνα ζήτημα. Το πρόσφατον παίγνιον των ευρωομολόγων (γνωστών νυν και ως «κορωνο-ομολόγων) επαίχθη μεταξύ διαφόρων Κρατών -Μελών με διαφορετικά εθνικά συμφέροντα.
Το ισχυρότερον μέρος της ευρωζώνης δεν ενδιεφέρθη να στηρίξει τους αδυνάμους κρίκους της ομάδος, ώστε να ημπορέσουν όλοι να επωφεληθούν από δάνεια με χαμηλόν επιτόκιο. Οι Γερμανοί και οι Ολλανδοί… «ακόλουθοί» τους ημπόδισαν την απόφαση για τα διαβόητα «κορωνο-ομόλογα».
Αφ’ ετέρου, οι «πραγματιστές Ευρωπαϊστές», οι φερόμενοι και ως «ευρωρεαλιστές», δεν περιμένουν να αναδυθεί μετά την κρίση κάποια ισχυρά Ευρώπη ούσα σε θέση να οδηγήσει τις μετα-πανδημικές αλλαγές. Προφανώς ο ιός δεν θα αλλάξει τους κανόνες της γεωπολιτικής. Οι συγκρούσεις και οι κρίσεις που περιρρεόυν την Ευρώπη πριν το όνομα της COVID-19 καταστεί οικείος και κοινός τόπος δεν έπαυσαν να υφίστανται κατά την διάρκειαν της πανδημίας. Τα προβλήματα της Ανατολικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής συνεχίζουν παρόντα. Μόλις κατορθώσουμε να διέλθουμε από την κρίση νικητές του ιού, θα εξαναγκασθούμε να αντιμετωπίσουμε την ιδία και απαράλλακτο διάταξη των συγκρούσεων γύρω από την ήειρό μας.
Επιπλέον, τα προβλήματά μας ημπορούν να πολλαπλασιασθούν, εάν η πανδημία πλήξει την Αφρική και τις καθημαγμένες από τον πόλεμον περιοχές της Μέσης Ανατολής. Τα γεμάτα με εκατομμύρια προσφύγων και παρατύπων μεταναστών στρατόπεδα δεν διαθέτουν, όπως τα ευρωπαϊκά κράτη, δομές και λειτουργίες υγιεινής. Στην περίπτωση αυτήν, η ΕΕ δύναται γεωπολιτικώς προσανατολισμένη να διπλασιάσει τις προσπάθειές της και να βοηθήσει αυτές τις περιοχές, αφού τελικώς θεραπεύσει τον εαυτόν της;
Εν προκειμένω αξίζει να θυμηθούμε ότι η αναιμική πολιτικοστρατιωτικώς Ευρώπη δεν ήταν σε θέση να βοηθήσει στην επίλυση των συγκρούσεων της Συρίας και της Λιβύης επί μία σχεδόν δεκαετία. Επιπλέον, είναι εξαιρετικώς απίθανο ότι η Ρωσία και η Κίνα θα επιδείξουν μιαν οιανδήποτε ισχυρά θέληση συνεργασίας με μιαν αμερικανοκρατουμένη Ευρώπη.
Κατά συνέπειαν, θα ευρεθούμε αντιμέτωποι με ένα ευρύ φάσμα αλληλεπικαλυπτομένων διλημμάτων. Θα είμεθα ως σύνολον σε θέση (και δίχως να παραβλάψουμε συμφέροντα των Κρατών – Μελών) να υποστηρίξουμε ουσιωδώς τους εξωενωσιακούς Βαλκανίους γείτονές μας και τις χώρες της «Ανατολικής Εταιρικής Σχέσεως»; [Η Ανατολική Εταιρική Σχέση («Eastern Partnership» – EaP) είναι μία κοινή πολιτική πρωτοβουλία που έχει ως στόχον την εμβάθυνση και ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, των κρατών μελών της και των έξ Ανατολών γειτόνων : Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσίας, Γεωργίας, Μολδαβίας και Ουκρανίας.]
Εφ΄όσον υπάρξει αρμονική συνεργασία και κοινή επιλογή της Ενώσεως, πόσον μακράν πρέπει να φθάσουμε; Τα δάνεια και οι επενδύσεις θα είναι αρκετά ή θα πρέπει να είναι επιλέξιμα με σκοπόν την ευρωπαϊκή διαρθρωτική χρηματοδότηση και τις προοπτικές εντάξεως; Πώς πρέπει να προσεγγισθεί εν τέλει η επιθετική και βουλιμική Τουρκία, έτσι ώστε να παραμένει ένα «συνεργάσιμο» ευρωπαϊκό ανατολικό ανάχωμα προς τα εξωτερικά προβλήματα αντί να καταστεί μια ανοικτή πύλη των Αφροασιανών προς την Ευρώπη; Πρέπει (και εάν ναι πώς ημπορούμε) να αναβιώσουμε τις «διατλαντικές σχέσεις» ώστε η Ευρώπη να συμμετέχει ισοτίμως με τις ΗΠΑ σε μιαν πολύπλευρο και αμοιβαίως επωφελή συνεργασία;
Τελευταίον, αλλά όχι ολιγότερον σημαντικόν ερώτημα, είναι το πώς ημπορούμε να αντιμετωπίσουμε την Κίνα και την Ρωσία; Θα πρέπει να διατηρηθεί η ισχυρά, αλλά τοξική οικονομική μας συνεργασία με τον αυταρχικό «μαρξοκαπιταλισμό» του Πεκίνου; Αρχίζουν να εμφανίζονται σκέψεις και κλήσεις για την επιστροφή των επενδύσεων στην Ευρώπη. Ένα τέτοιο σενάριο θα εξαπολύσει «ωστικά κύματα» κλονισμού μέσα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αλλά θα ημπορούσε επίσης να παραδώσει μια δόση εμβροντησιακής θεραπείας, ένα ιαματικό «σοκ» στην διεθνή αγορά.
Είναι εν τέλει καιρός να καθορισθούν οι σχέσεις της Ευρώπης με την Ρωσία. Λαμβάνοντες υπόψη την επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας (η οποία εσυνεχίσθη σε όλην την έως τούδε διάρκειαν της πανδημίας) και τις αριστοτεχνικές της ψυχολογικές επιχειρήσεις «ψευδών ειδήσεων» (fake news), είναι εύλογον να ειπούμε ότι δεν ημπορούμε να περιμένουμε δραματικήν καλυτέρευση των μεταξύ μας σχέσων συντόμως. Η Ρωσία δεν θα καταστεί αίφνης ολιγότερον αρειμάνιος και προθυμοτέρα να συνεργασθεί. Ειδικώς τώρα, οπότε η τιμή του αργού πετρελαίου έχει φθάσει σε νέον…. δυσθεώρητον βάθος. Καθισταμένη πτωχοτέρα η Ρωσία θα προσπαθήσει να καλύψει τις απώλειές της. Θα αποφασίσει να δοκιμάσει την εμπλοκήν της σε κάποιαν άλλη στρατιωτική περιπέτεια;
Τα γεωπολιτικά προβλήματα απαιτούν ένα συστηματικόν έλεγχο, βάσει ενός πλήρους γεωπολιτικού ερωτηματολογίου. Μία αποφασιστική στροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής απαιτεί οπωσδήποτε την κατάλληλο χρηματοδότηση. Βεβαίως δεν είμεθα αρκούντως αφελείς ώστε να πιστεύσουμε πως μετά το τέλος της πανδημίας η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχει ανακαλύψει μιαν ουσιώδη, ακλόνητο και πραγματιστική ιδεολογία. Αντιθέτως, θα συνεχίσει να σπαταλά πόρους για την «κοινωνική μηχανική», την υποστήριξη των δήθεν «αποκλεισμένων», «ευπαθών» και περιθωριακών κοινοτήτων και ούτω καθεξής.
Όμως υφίστανται δύο τομείς που ημπορούν να προσφέρουν σημαντική εξοικονόμηση κόστους:
Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότης επί πολλά έτη δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένας μύθος. Θα πρέπει να το αντιληφθούμε και τελικώς να σταματήσουν τα αφηρημένα και ανούσια ευχολόγια. Πρέπει να απαρτιωθεί αυτονόμως η αρχιτεκτονική ασφαλείας μας ή να ενισχυθεί μέσω του ΝΑΤΟ, αντί να προσπαθούμε να ανταγωνισθούμε την Συμμαχία και τις ΗΠΑ. Ημπορεί η δέσμη των Ευρωπαϊκών ισχυρών δυνάμεων να συντονισθεί για την πραγματοποίηση του ευκταίου; Eίναι σε θέση να περιορίσουν την μικροπολιτική και στρατιωτική τους μωροφιλοδοξία για μια στιγμή; Η κατάλληλη διαχείριση του ζητήματος της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής δύναται να χρησιμεύσει ως σημαντική συμβολή στην μετα-πανδημική οικονομική προσπάθεια της Ευρώπης.
Δεύτερον, η λεγομένη «Πράσινη Συμφωνία». Η αποποίησή της δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να προστατεύουμε το περιβάλλον ή δεν αποκλείει τον περιορισμόν της χρήσεως των πλαστικών προϊόντων. Ωστόσον, η μεταβολή στο ενεργειακόν μείγμα μας χρειάζεται να εξελιχθεί επί περισσότερον χρόνο και βεβαίως δεν ημπορεί να ακρωτηριάσει την οικονομία. Αρκετές ευρωπαϊκές «υπερ»δυνάμεις δεν θα είναι πρόθυμες να καταλήξουν εν τέλει σε συμβιβασμόν, αντί να κυριαρχήσουν σε ολόκληρη την Ήπειρο με την «Πράσινη Συμφωνία» τους ;
Αφού έχουμε προβεί στους απαραιτήτους ενδελεχείς υπολογισμούς μας και περατώσουμε τον προαναφερθέντα έλεγχο γεωπολιτικού ερωτηματολογίου, τότε θα είμεθα σε θέση να ειπούμε ασφαλέστερον αν η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι όντως μια πολύτιμη ιδέα ή απλώς μια ευφυώς επιτηδευμένη συγκάλυψη της αντιπαλότητος μεταξύ των διαφόρων εθνικών συμφερόντων (και εμμέσως πλην σαφώς της διαιωνιζομένης αμερικανικής κυριαρχίας).
Αθανάσιος Κωνσταντίνου