Κωστής Παλαμάς: «Καισαρισμός», 23 Αυγούστου 1923: «Δύο δρόμοι πρόκεινται εις τα έθνη: ή να κυριαρχήσουν ή να μαραζώσουν».
“Όταν το έθνος βρίσκεται βυθισμένο μέσα σε ένα άκρατο ευδαιμονισμό, γνώρισμα της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας στην οποία ζούμε”
Ο Παλαμάς με το άρθρο «Καισαρισμός», της 23ης Αυγούστου 1923, συμπληρώνει κάποια κενά προηγουμένων κειμένων πάνω στο θέμα αυτό, λαμβάνοντας θετική θέση απέναντι στην διακυβέρνηση, όταν η εξουσία είναι συγκεντρωμένη στα χέρια ενός ισχυρού ανδρός, ενός χαρισματικού ηγέτη, που απολαμβάνει της εκτιμήσεως του λαού.
Αφορμή για την διατύπωση των απόψεών του λαμβάνει από την επίσκεψη ενός Ιταλού γερουσιαστή στην Αθήνα, προκειμένου να ξεδιπλώσει τις σκέψεις μεγάλων ιστορικών πάνω στο θέμα, το οποίο θα αναλύσει σε βάθος. Ο Παλαμάς παράλληλα εκδηλώνει την εκτίμησή του στο πρόσωπο του Κορραντίνι (Enrico Corradini), καθώς και στον Τέννυσον (Alfred Tennyson).
Η αναφορά του στους Λωτοφάγους, μας οδηγεί στις εξής σκέψεις: Είναι δυνατόν κατά την διάρκεια της διαδρομής ενός έθνους, ιδίως σε περιόδους παρακμής, να χαθεί ο ψυχισμός του, ο αληθινός προσανατολισμός του και η ιστορική του μνήμη. Αυτή είναι η κατάσταση, όταν το έθνος βρίσκεται βυθισμένο μέσα σε ένα άκρατο ευδαιμονισμό, γνώρισμα της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας στην οποία ζούμε.
Ο 20ος αιώνας (ιδιαίτερα μετά το 1945) και ο 21ος αι. συνιστούν μια εποχή υλικής ευμάρειας, υλικών απολαύσεων ηθικής χαλαρότητας, μια εποχή αντιπνευματική, όπου η πίστη, η αλήθεια, το θάρρος, η τιμή, η αξιοπρέπεια έχουν χαθεί και καταρρακωθεί ως αξίες. Τότε, αποτυπώνεται το έλλειμμα της εσωτερικής αναζήτησης, η απώλεια της αυτογνωσίας, που μπορεί πρόσκαιρα να ανακόψει την πορεία της ηρωϊκής συνέχειας του έθνους.
Η Ιθάκη, όμως, ως φάρος φωτεινός, θα θυμίζει στον καθένα όπως γράφει ο αλεξανδρινός ποιητής «το φτάσιμο εκεί είναι ο προορισμός σου». Η λωτοφαγία, αυτή η άρρωστη αδιαφορία, η φρικτή ειρηνική απάθεια, παρ’ ότι κλονίζει την εθνική αυτογνωσία διότι εξασθενεί την εθνική μνήμη, δεν διαρκεί αιωνίως. Η Πορεία προς τα εμπρός δεν μπορεί να ανακοπεί για πάντα με έναν λωτό, τον μελιστάλακτο καρπό2. Διότι αργά ή γρήγορα το έθνος θα ξαναβρεί τον δρόμο του εμπνεόμενο από έναν Ηγέτη σαν τον Οδυσσέα, στην αναζήτηση της Ιθάκης, ανακαλύπτοντας έτσι τον αληθινό του προορισμό.
Ο Παλαμάς χαρακτηρίζει ήρωες της Ιστορίας τους δημιουργούς αυτής. Παρουσιάζει θεατρικά την δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρος, με τον Κάσσιο να είναι ο κύριος εμπνευστής της συνωμοσίας. Αναλύει τα διλλήματα των ιστορικών και των προσώπων της εποχής και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πατροπαράδοτη λέξη της (ατομικής) ελευθερίας υπόκειται της σύμπνοιας και της επιτυχίας του συνόλου, της αυτοκρατορίας και της ιδεώδους ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, στην προκείμενη περίπτωση.
Υπερασπίζεται, ακόμη και τον ιμπεριαλισμό, έναντι του διεθνισμού, διότι υπό το κράτος της ιδέας αυτής δρώσι, ζώσι, μεγαλύνονται και μεγαλουργούν οι λαοί. Επικαλείται τον Δάντη (Dante Alighieri) με το ρητό: «δύο δρόμοι πρόκεινται εις τα έθνη: ή να κυριαρχήσουν ή να μαραζώσουν».