Η Τουρκία του 21ου αιώνα δίνει έμφαση στην «εθνική» της ταυτότητα και ενότητα και προβάλλει την αρχή μιας ισχυρής και αυταρχικής διακυβέρνησης. Τα στοιχεία αυτά αντιστοιχούν στις βασικές κατευθυντήριες αρχές του Κεμαλισμού, βασικές αρχές τις οποίες και ο Ερντογάν ασπάζεται. Σε σαφή αντίθεση όμως με την κληρονομιά του Κεμαλισμού, η Τουρκία του 21ου αιώνα επιδιώκει να απορρίψει τις λεγόμενες δυτικές αξίες και τον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους.
Ο απώτερος στόχος είναι προφανώς μια σαφή τοποθέτηση της Τουρκίας ως ανεξάρτητη περιφερειακή δύναμη με δική της αυτόνομη εξουσία. Η ένταξη σε συμμαχίες, στρατόπεδα και μπλοκ θεωρούνται ανασταλτικοί παράγοντας και στοιχεία επιβράδυνσης για την στρατηγική ερμηνεία της Τουρκίας του 21ου αιώνα.
Η «νέα Τουρκία» αποσκοπεί να χρησιμοποιήσει ενεργά την γεωγραφική της θέση ως χώρα «pivot», τουτέστιν ως χώρα σύνδεσμο και ως άξονα μεταξύ μεγάλων, γεωστρατηγικά σημαντικών δυνάμεων της Ευρασίας, με στόχο έναν αναγνωρίσιμο και εξέχοντα ρόλο με μεγαλύτερη επιρροή και δύναμη. Προς τούτο θυσιάζει, τουλάχιστον προς το παρόν, τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ Ισλάμ και Δύσης, ένας ρόλος που η Τουρκία έπαιζε αξιόπιστα επί μακρόν. Αντ’ αυτού εμβαθύνει περισσότερο στις παραδοσιακές και θεμελιώδεις αρχές του σουνιτικού Ισλάμ με στόχο την ενίσχυση της «εθνικής» της ταυτότητας και τον επαναπροσδιορισμό και την επανατοποθέτηση της Τουρκίας, κατά την αντίληψη της, σε γεωστρατηγικούς χώρους δράσης.
Οι στοχευμένες προοπτικές για την Τουρκία του 21ου αιώνα είναι οι εξής: Πρώτον, πολιτική ενότητα υπό αυταρχική εξουσία. Δεύτερον, αυξημένη γεωστρατηγική ανεξαρτησία και διαπραγματευτική δύναμη. Τρίτον, ισχυρή παρουσία ως περιφερειακή δύναμη σε μια καθορισμένη σφαίρα επιρροής. Οι προεκτάσεις αυτών των προοπτικών συνεπάγονται μια στοχευμένη και ευρεία στρατηγική σε διάφορα στάδια και φάσεις: Σε πρώτη φάση, σταθερή και ισχυρή οικονομική ανάπτυξη με στόχο την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου ευρέων στρωμάτων του πληθυσμού.
Η οικονομική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην Τουρκία τουλάχιστον την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας έδωσε στην πολιτική ηγεσία στήριξη μεταξύ του πληθυσμού και επέτρεψε την οικοδόμηση μιας ισχυρής πολιτικής πλατφόρμας συμπαράστασης. Σε μια δεύτερη φάση, η οποία ξεκίνησε το 2013 εδραιώθηκε και επεκτάθηκε η κεντρική εξουσία με σαφή κατεύθυνση την διαδοχική εξάλειψη και καταστολή της αντιπολίτευσης και της κριτικής των μέσων ενημέρωσης, καθώς και της εκκαθάρισης του στρατιωτικού και δικαστικού μηχανισμού από κεμαλικά-κοσμικά στοιχεία. Ταυτόχρονα κλιμακώθηκε η προπαγάνδα υπέρ της «εθνικής» ενότητας και ταυτότητας, με προφανή σκοπό να ταιριάξει η χώρα στον «νέο» της ρόλο της εσωτερικής ενότητας και της αποκοπής της από ξένες κοσμικές επιρροές.
Η τρίτη φάση έγινε ορατή το 2019 με την εφαρμογή της συνταγματικής μεταρρύθμισης, η οποία δίνει υπερεξουσίες στον προεδρικό θώκο. Το νέο σύνταγμα περιθωριοποιεί σε μεγάλο βαθμό την ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, την ελευθερία του Τύπου και τις όποιες δημοκρατικές ελευθερίες. Αυτή η εικόνα ήδη υλοποιείται από το 2016 με πρόσχημα το αποτυχημένο πραξικόπημα, από το 2019 και μετά οι αυταρχικές αυτές δομές εξουσίας έχουν πλήρη συνταγματική κατοχύρωση για αόριστο χρονικό διάστημα.
Ο Ερντογάν με βάση το νέο Σύνταγμα μπορεί να επανεκλεγεί δυο φορές, ήτοι μπορεί να παραμείνει στην εξουσία έως το 2029, εφόσον δεν ανατραπεί από ένα στρατιωτικό ή και πολιτικό πραξικόπημα, κάτι που δεν πρέπει να θεωρείται απίθανο. Η τέταρτη φάση στρατηγικής προκύπτει από τις τρεις πρώτες φάσεις και αντιπροσωπεύει την επανατοποθέτηση στον διεθνή χώρο μιας «ισχυρής Τουρκίας» που θα αντανακλά το οθωμανικό γόητρο. Στην «Ατζέντα 2023» η οποία έχει ως στόχο να αναδείξει την 100η επέτειο ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας αναφέρονται μια σειρά από στρατηγικούς στόχους για αυτή την επανατοποθέτηση, στόχοι πολιτικοί, οικονομικοί, γεωπολιτικοί, οι οποίοι θα εξυψώσουν την Τουρκία στο βάθρο του μεγαλείου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αν και με τα σημερινά δεδομένα αυτοί οι στόχοι είναι αρκετά φιλόδοξοι και μη ρεαλιστικοί, ωστόσο το πρόγραμμα «Ατζέντα2023» και το γεωστρατηγικό δόγμα «γαλάζια πατρίδα» δίνουν σημαντικά στοιχεία αναφοράς για τον δρόμο που θα ακολουθήσει η Τουρκία τον 21ο αιώνα. Ποιος είναι αυτός ο δρόμος;
Η Τουρκία βρίσκεται σε μια πολύ καλά σχεδιασμένη διαδικασία πολιτικής και στρατηγικής «αναβαθμονόμησης» η οποία προχωρά σε διάφορα στάδια. Το πρώτο στάδιο αφορά την απόσπαση της Τουρκίας από σημερινές συμμαχίες και μπλοκ και στήριξη της κατά κύριο λόγο σε δικές της δυνάμεις. Αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από πολιτικές προκλήσεις προς το εξωτερικό και φαινομενικά ακανόνιστη συμπεριφορά. Το στάδιο αυτό προκαλεί αυξημένη αστάθεια και πολλούς πιθανούς κινδύνους και είναι ενεργό από το 2011 και πιθανόν θα έχει ολοκληρωθεί εντός του 2020.
Το δεύτερο στάδιο αντιστοιχεί σε μια φάση πολιτικής ενοποίησης κατά την οποία διευρύνεται και ισχυροποιείται η εσωτερική δομή εξουσίας, μια φάση που διευκολύνεται και επιταχύνεται από το νέο Σύνταγμα που τέθηκε σε ισχύ το 2019.
Το τρίτο στάδιο θα είναι μια φάση στην οποία θα ολοκληρωθούν οι προηγούμενες διαδικασίες μετασχηματισμού και θα αξιοποιηθούν ως εργαλεία της νέας εθνικής στρατηγικής. Σε αυτό το τρίτο στάδιο παραμονεύουν οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την Τουρκία που προκύπτουν από την ισχυρή πολιτιστική και φυλετική πολυμορφία (κυρίως από τους Κούρδους), από την πιθανή αντίσταση στην αυταρχική δομή εξουσίας, στην πιθανή οικονομική δυσπραγία που ήδη διαφαίνεται, καθώς και στην στρατηγική υπερκόπωση στο πλαίσιο των γεωπολιτικών φιλοδοξιών της.
Τον 21ο αιώνα τα γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά, γεωοικονομικά και γεωπολιτισμικά συμφέροντα της Τουρκίας έχουν αλλάξει ριζικά. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η Τουρκία ψάχνει για τον νέο ρόλο της στην Ευρασία. Αυτός ο «στρατηγικός διάλογος» αποτελεί μια πρόκληση για την τουρκική και διεθνή πολιτική ασφαλείας, αποτελεί όμως και πρόκληση για την πολιτική ασφαλείας της Ελλάδας στο άμεσο μέλλον.
Η Ελλάδα πρέπει να αγωνιστεί για τις αξίες και τα ιδανικά της και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσει τα όρια και τον κίνδυνο του μετασχηματισμού και της ιστορικής μεταμόρφωσης της Τουρκίας. Να αναγνωρίσει ότι η Άγκυρα του 21ου αιώνα κλείνει μια «παρένθεση» 100 ετών και τερματίζει τον Κεμαλισμό. Η Ελλάδα θα πρέπει να καταλάβει ότι με την «πολιτική ορθότητα» και τον τυφλό «πασιφισμό» δεν μπορεί να αποφύγει την «σύγκρουση των πολιτισμών», εάν το άλλο μέρος δεν είναι δεκτικό σε αυτό το είδος του διαλόγου, κάτι που έχει αποδειχθεί περίτρανα τα τελευταία χρόνια.
Θα πρέπει η Ελλάδα να αναγνωρίσει ότι στην Τουρκία επικρατούν ρίζες αυταρχικές, ισλαμικές και άκρως επιθετικές. Πριν από ένα αιώνα ο Οθωμανικός ιμπεριαλισμός κατέρρευσε, από τις στάχτες του σήμερα αναγεννιέται μια νέο-ιμπεριαλιστική Τουρκία η οποία απαγγέλλει τους στίχους του Ziya Gökalp: «Τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας και οι μιναρέδες οι ξιφολόγχες μας». Δυστυχώς η σύγκρουση των πολιτισμών μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι το σωστό πλαίσιο για την κατανόηση της τρέχουσας γεωπολιτικής δυναμικής της Τουρκίας.
Ο πολιτικός συρφετός που διαπραγματεύεται σήμερα την αξιοπρέπεια του Ελληνικού Έθνους, αυτός ο συρφετός που έχει ως μοναδικό του προσόν τις βαθιές επικύψεις στους τοκογλύφους του διεθνούς Σιωνισμού και στους νεοταξίτες του ΝΑΤΟ είναι λίαν αμφίβολο αν μπορεί να αντιμετωπίσει την Τουρκία του 21ου αιώνα.
Γ. ΛΙΝΑΡΔΗΣ