Αναφορά του επιτελάρχου του Νοτίου Συγκροτήματος Μεραρχιών της Στρατιάς της Μικράς Ασίας για το “Ηθικόν του Στρατεύματος”, Στυλιανού Γονατά, 9 Ιουνίου 1922, τρεις μήνες πριν την καταστροφή:
“Αι διαδιδόμεναι ολίγον κατ’ ολίγον σοσιαλιστικαί και κομμουνιστικαί ιδέαι δηλητηριάζουν τα αισθήματα της αυταπαρνήσεως και αυτοθυσίας και παρουσιάζουν τον πόλεμον ουχί ως εθνικόν. Πλείστα τεκμήρια έχει αρυσθή η υπηρεσία επί του κεφαλαίου τούτου εκ της λογοκρισίας και εξ άλλων πηγών.»
«Χάρις στην εκτεταμένη προπαγάνδα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας 100.000 φυγόστρατοι ή λιποτάκτες απέφυγαν τον ελληνικό στρατό. Ομάδες των κομμουνιστών παλαιμάχων της Μικράς Ασίας καυχώνταν ότι είχαν παίξει οργανικό ρόλο, διαδίδοντας τη σύγχυση και τον πανικό ανάμεσα στις ελληνικές μονάδες, τις κρίσιμες μέρες του Αυγούστου του 1922, όταν ο τουρκικός στρατός διέσπασε τις ελληνικές γραμμές. Αν και η αποτελεσματικότητα των κομμουνιστών πρακτόρων την κρίσιμη στιγμή δεν πρέπει να υπερτιμηθεί, συνέβαλαν στην περαιτέρω διάσπαση του μετώπου, όταν η τουρκική επίθεση έφτασε στο αποκορύφωμά της». – Σοβιετικός ιστορικός Νόβιτσεφ
Αύγουστος του 1921 – Ήτανε Αύγουστος του 1921 όταν ο γενναίος Ελληνικός Στρατός με μια θρυλική επέλαση έφτασε προ των πυλών της Άγκυρας. Στις 13 Αυγούστου, η 5η Μεραρχία καταλαμβάνει το Κάλε Γκρότο και τρέπει τους Τούρκους σε φυγή. Τα Ελληνικά κανόνια ακούγονται από την Άγκυρα, όμως ο Ελληνικός Στρατός σταματά την προέλαση του από έλλειψη… πυρομαχικών! Γίνονται μάχες επικές! Η 7η Μεραρχία φθάνει 4 χιλιόμετρα από τον Σιδηροδρομικό σταθμό του Πολατλί, κατανικώντας πλήρεις τουρκικές μεραρχίες!
Σε όλο το πλάτος του μετώπου ο Ελληνικός Στρατός προχωρεί. Όμως, η τραγική έλλειψη πυρομαχικών αποτρέπει την κατάληψη της Άγκυρας. Στις 28 Αυγούστου το πρωί οι Τούρκοι αντεπιτίθενται. Όμως, ο Ελληνικός Στρατός κρατά τις θέσεις του και δεν υποχωρεί. Παρ’ όλη την αριθμητική υπεροχή των Τούρκων, οι Έλληνες δεν τους αφήνουν να περάσουν δυτικά του Σαγγάριου. Όμως, ο στρατηγικός σκοπός, η Άγκυρα, δεν επιτυγχάνεται. Σε αυτή τη μάχη έπεσαν 217 Αξιωματικοί και 3.565 οπλίτες, ενώ σχεδόν 20.000 ήταν οι τραυματίες και οι αγνοούμενοι.
Σε εκείνη την μάχη, στην οποία νικήσαμε, χάθηκε στην πραγματικότητα το παν στην Μικρά Ασία! Προδομένοι από όλους και με τον Κεμάλ να έχει στο πλευρό και τους σύμμαχους, αλλά και τους μπολσεβίκους, που του παρείχαν ανεξάντλητα υλικά μέσα.
Αύγουστος του 1922 – Στις 13 Αυγούστου του 1922 οι Τούρκοι άριστα εξοπλισμένοι από Άγγλο -Γάλλους, Ιταλούς και μπολσεβίκους, εξαπολύουν γενική επίθεση και σπάνε την Ελληνική αμυντική γραμμή. Δύο βδομάδες μετά θα καταλάβουν την Σμύρνη και θα επιδοθούν σε σφαγές, βανδαλισμούς και στην άγρια δολοφονία του Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου.
Στο σημείο αυτό να μη λησμονήσουμε να αναφέρουμε την προδοσία των μπολσεβίκων, οι οποίοι μοιράζανε προκηρύξεις στο μέτωπο και καλούσαν τους στρατιώτες να λιποτακτήσουν. Προδοσία για την οποία δήλωναν υπερήφανοι στον Ριζοσπάστη, πολλά χρόνια αργότερα γράφοντας ότι «Όχι μόνο χαρήκαμε για την αστικοτσιφλικάδικη ήττα στην Μικρά Ασία, αλλά και την επιδιώξαμε»…
Εκτός όμως από αυτούς υπήρχαν και άλλοι προδότες. Ήταν αυτοί που έσπασαν το μέτωπο, λιποτακτώντας κατ’ ουσίαν, με σκοπό να διεκδικήσουν την εξουσία, ήταν αυτοί που εγκατέλειψαν χωρίς να ρίξουν ούτε μια σφαίρα την Ανατολική Θράκη, την οποία την κατείχαμε στρατιωτικά και μπορούσαμε να την κρατήσουμε.
Όμως, οι Άγγλο -Γάλλοι φίλοι τους αυτό δεν το ήθελαν και αυτοί με πλήρη περιφρόνηση στο Αίμα των Γενναίων συμφώνησαν στην εκκένωση και στην παράδοση της Ανατολικής Θράκης στην… Τουρκική Χωροφυλακή! Της Ανατολικής Θράκης, μιας περιοχής, την οποία εάν κατείχε η Ελλάδα θα μπορούσε σήμερα να είναι μία χώρα 19.000.000.και συγκυρίαρχος στην ουσία των στενών.
Για όσους δεν το ξέρουν, το ότι δεν μπορούσε να κρατηθεί το μέτωπο στην Ασία είχε γίνει πλέον αντιληπτό και για τον λόγο αυτό είχαν μεταφερθεί μεραρχίες στην Θράκη, προκειμένου αυτή να μείνει ελεύθερη και επιπλέον να ασκηθεί πίεση προς τις μεγάλες δυνάμεις με μια ενδεχόμενη κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως.
Μάλιστα το επιτελικό σχέδιο προέβλεπε να μεταφερθούν και άλλες στρατιωτικές δυνάμεις στην Θράκη! Αυτές όμως στασίασαν, προκειμένου να πάνε στην Αθήνα και να κάνουν… Κίνημα! Αυτά όμως δεν τα λένε…
Ν. Γ. ΜΙΧΑΛΟΛΙΑΚΟΣ