Η Μικρασιατική Καταστροφή
Μία από τις πιο θλιβερές επετείους της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας είναι αυτή της κατάρρευσης του μικρασιατικού μετώπου που οδήγησε στην στρατιωτική ήττα και συντριβή αλλά και τον ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την μικρασιατική γη. Τα ιστορικά γεγονότα του Αυγούστου – Σεπτεμβρίου του 1922 έχουν καταγραφεί στο σύνολό τους με τον τίτλο «Μικρασιατική καταστροφή ».
Η ήττα του 1922 μπορεί να συγκριθεί με αυτήν του 1453 και να θεωρηθεί ως μεγαλυτέρα γιατί μ’ αυτήν ξεριζώθηκε η από χιλιάδων ετών ελληνική παρουσία στην Ιωνική γη.
Παρ’ όλο που η επέτειος της μικρασιατικής καταστροφής δεν εορτάζεται επισήμως από τις ελληνικές αρχές αυτή έχει περάσει και έχει εντυπωθεί στο φυλετικό ασυνείδητο μέσω μιας κορυφαίας σκηνής του δράματος όπως είναι αυτή της σφαγής και της πυρπόλησης της Σμύρνης. Οι τραγικές σκηνές από τη Σμύρνη του ’22 μπορούν και συγκινούν ενενήντα χρόνια μετά.
Ήταν πρωί του Σαββάτου, 27 Αυγούστου, που οι πρώτοι έφιπποι Τσέτες ( άτακτοι βάρβαροι αιμοδιψείς τούρκοι πολεμισταί ) μπήκαν στη Σμύρνη. Την διοίκηση της πόλης ανέλαβε ο γνωστός ως « χασάπης της Σμύρνης » Νουρεντίν. Από το ίδιο βράδυ άρχισαν να γίνονται λεηλασίες και φόνοι. Την επόμενη μέρα και ενώ άρχισαν να καταφθάνουν στην πόλη τούρκικες τακτικές δυνάμεις οι σφαγές και οι λεηλασίες άρχισαν να συστηματοποιούνται στις Ελληνικές και στην Αρμένικη συνοικία. Τα πλοία που ευρίσκοντο κοντά στην προκυμαία δεν εδέχοντο πρόσφυγες. Οι Σμυρνιοί, άλλοι μένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους και άλλοι σπεύδουν να βρουν προστασία σε νεκροταφεία και εκκλησίες.
Ηρωική μορφή στην τραγωδία της Σμύρνης στάθηκε ο Μητροπολίτης της Χρυσόστομος.
Ο Χρυσόστομος γεννήθηκε στη σκλαβωμένη Ιωνία και ανέλαβε την πρώτη μητροπολιτική του έδρα στη Δράμα την εποχή που η βουλγαρική προπαγάνδα οργίαζε και οι Βούλγαροι κομιτατζήδες με την εγκληματική τους δράση προσπαθούσαν να εκβουλγαρίσουν την ελληνική Μακεδονία. Το 1911 ο Χρυσόστομος ανέλαβε Μητροπολίτης στη Σμύρνη ξεκινώντας έναν τιτάνιο αγώνα για τη θεμελίωση της Μεγάλης Ιδέας.
Όταν οι Τούρκοι εισήλθαν στη Σμύρνη ο Χρυσόστομος παρέμενε σ’ αυτήν, αρνούμενος να φύγει μαζί με τις άλλες ελληνικές Αρχές. Ακόμα και μετά την είσοδο των Τούρκων ο Ιεράρχης αρνήθηκε τη μεσολάβηση ξένων διπλωματών που προθυμοποιήθηκαν να τον βοηθήσουν να φύγει. Παρέμεινε μόνος όρθιος Ιωνικός στύλος, η μόνη ελληνική Αρχή στην πόλη που κατεκλίζετο από τους βαρβάρους του Κεμάλ.
Στις 27 Αυγούστου το βράδυ κλήθηκε ο Χρυσόστομος να παρουσιαστεί στον Τούρκο φρούραρχο Νουρεντίν μαζί με δύο δημογέροντες. Μόλις τον είδε, του είπε : « Εσύ είσαι ο παπάς που βρίζεις τους Τούρκους; Γουρούνι, θα δεις τι τιμωρία σου ετοιμάζω. Εσύ κι οι Έλληνές σου είστε λαός χαμάληδων και χαμάληδες θα σε δικάσουν ». Έτσι κι έγινε. Σε μια από τις αίθουσες του δικαστηρίου είχαν συγκεντρωθεί άνθρωποι του υποκόσμου, χαμάληδες και τουρκικά κακοποιά στοιχεία προκειμένου να τον δικάσουν. Μόλις εμφανίστηκε αγέρωχος ο Ιεράρχης, αυτοί άρχισαν να τον προπηλακίζουν, να του τραβούν τα γένια και τα ράσα και να τον φτύνουν. Ενστικτωδώς οι Σμυρνιοί δημογέροντες προσπάθησαν να προστατεύσουν τον Ιεράρχη τους, αλλά οι Τούρκοι τους έδεσαν προκειμένου να δουν το μαρτύριο και τον εξευτελισμό του θρησκευτικού τους ηγέτη. Το λαϊκό δικαστήριο των εγκληματιών έβγαλε την απόφασή του που ήταν « Να σταυρωθεί … να σταυρωθεί όπως ο Χριστός τους ».
Ο Νουρεντίν διέταξε τον έφεδρο Λοχαγό του τουρκικού στρατού Ρουστέν Μπέη Βάσιτς να εκτελέσει την απόφαση του λαϊκού δικαστηρίου. Ο Βάσιτς κατεβαίνοντας τα σκαλιά του Διοικητηρίου μαζί με τους τρεις μελοθάνατους, τον Χρυσόστομο και τους δημογέροντες, δεν προλαβαίνει να βγει στο προαύλιο γιατί ξεπροβάλλει φρενιασμένος ο Νουρεντίν στο κεφαλόσκαλο και τραβώντας το περίστροφό του πυροβολεί τον Χρυσόστομο. Ήταν τέτοια η λύσσα του που το χέρι του έτρεμε από την οργή και αντί να πλήξει τον Χρυσόστομο τραυμάτισε θανάσιμα τον δημογέροντα Κλιμάνογλου.
Με τον πυροβολισμό και την έξοδο του Χρυσοστόμου στο προαύλιο το πλήθος ορμά. Ο βαρβαρικός τουρκικός όχλος με πέτρες και ξύλα χτυπούν τον Χρυσόστομο. Τον κτυπούν ανελέητα, του ξεριζώνουν τα γένια κι ένας τούρκος χαμάλης του βγάζει με το μαχαίρι του το ένα μάτι. Ο Χρυσόστομος αιμόφυρτος, σιωπηρός, περήφανος, χωρίς να ικετεύει και να λυγίζει στον εχθρό, σέρνεται από το πλήθος και αφήνει την τελευταία του πνοή αναφωνώντας:
«Θεέ μου! ».
Ο Βάσιτς έπρεπε όμως να εκτελέσει τη διαταγή που πήρε. Έτσι λοιπόν κρέμασε το άψυχο σώμα, ένα κουφάρι κυριολεκτικά από καταξεσκισμένες σάρκες, στην περιοχή του Τρικιλίκ, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Σμύρνης.
Με τον θάνατο του Χρυσοστόμου ο Νουρεντίν έδωσε το σύνθημα στον όχλο, στους άτακτους Τούρκους και τον τακτικό στρατό γι’ αυτό που θα ακολουθούσε τις επόμενες ημέρες, με αποκορύφωμα την εφαρμογή του σχεδίου του που ήταν ο εμπρησμός της Ελληνικής και Αρμενικής συνοικίας.
Η πυρκαϊά που τέθηκε βάσει οργανωμένου σχεδίου σάρωσε όλη την πόλη αφήνοντας άθικτη την εβραϊκή και την τουρκική συνοικία, και επεκτάθηκε σε πλάτος δύο μιλίων.
Οι Έλληνες μοναδική σωτηρία είχαν πλέον την θάλασσα. Σκηνές φρίκης εκτυλίχθηκαν τις ημέρες που εμαίνετο η πυρκαϊά, ενώ η προκυμαία είχε γεμίσει από πτώματα. Η καταστροφή είχε ολοκληρωθεί. Επισήμως κανένα από τα αγκυροβολημένα πλοία των Συμμάχων δεν βοήθησε τους Έλληνες.
Ο διεθνής τύπος υποβάθμισε το γεγονός της καταστροφής και τις φρικαλεότητες των Τούρκων. Οι ξένοι έδειξαν μια ασυγχώρητη αδιαφορία και κράτησαν μια κατ’ ουσίαν εχθρική στάση σε σημείο τέτοιο που να λένε ότι « Οι Έλληνες πυρπόλησαν τη Σμύρνη ».
Αρχές Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η καταστροφή της Μικράς Ασίας. Ο αριθμός των θυμάτων δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί με ακρίβεια και οι διάφοροι ερευνητές ιστορικοί και ειδικοί δίνουν διαφορετικούς αριθμούς. Πάντως ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Ο αριθμός των προσφύγων ανήλθε σε ένα εκατομμύριο τετρακόσιες χιλιάδες Έλληνες που ξεριζωμένοι από τη γη τους αναζήτησαν στην κυρίως Ελλάδα καταφύγιο.
Πώς οδηγηθήκαμε όμως σε αυτήν την καταστροφή; Ποια είναι τα αίτια που οδήγησαν έναν νικητή στρατό στην ταπεινωτική ήττα και τη συμφορά του ’22 ;
Είναι σίγουρα ένας συνδυασμός πολλών αιτίων που λειτούργησαν παράλληλα και οδήγησαν στην καταστροφή. Επιγραμματικά μπορούμε να απαριθμήσουμε μερικά από αυτά.
– Η διχόνοια του Ελληνικού λαού. Ο γνωστός διχασμός που ξεκίνησε οκτώ χρόνια πριν από την τραγωδία και έφθασε σε σημείο τέτοιο που Έλληνες πανηγύριζαν ελληνικές ήττες.
– Η εχθρική στάση των συμμάχων που υπαναχώρησαν μπροστά στο ενδεχόμενο της δημιουργίας μιας μεγάλης και ισχυρής Ελλάδας, ανεξάρτητου και μεγάλου παράγοντα στην Ανατολική Μεσόγειο.
– Οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 που προκήρυξε ο Βενιζέλος μεσούσης της Μικρασιατικής Εκστρατείας και του πολέμου, για τις οποίες έχει εκφραστεί η άποψη ότι αυτές προκηρύχθηκαν με στόχο να τις χάσει και να αποποιηθεί των ευθυνών του και της εμπλοκής λόγω συμμάχων στην Μικρασιατική Εκστρατεία.
– Η διάσωση και το γιγάντωμα του Κεμάλ και του στρατού του μέσω της μεγάλης βοήθειας που έλαβε από την νεοδημιουργηθείσα Σοβιετική Ένωση και τον Λέον Τρότσκυ.
– Η διείσδυση της κομμουνιστικής προπαγάνδας στο στράτευμα με ενέργειες σαμποτάζ και παρότρυνση προς λιποταξία. Οι κομμουνιστές χαρακτήριζαν την εκστρατεία « αποικιακό πόλεμο ».
– Η εγκληματική, προδοτική παρότρυνση αστικών κύκλων στην Αθήνα για επιστροφή του στρατού στην Ελλάδα. Αποκορύφωμα το άρθρο του Γεωργίου Βλάχου στην « Καθημερινή », με τίτλο «Οίκαδε », στις 14 Αυγούστου του 1922.
– Η κόπωση ενός ανίκητου για δέκα χρόνια στρατού που οι πρώτες ήττες του Αυγούστου του 1922 φάνταξαν σ’ αυτόν ολέθριες και μη αναστρέψιμες.
– Ολιγωρίες και σφάλματα στρατηγικής πολιτικών και στρατιωτικών.
Η ιστορία του ’22 μας επιτρέπει να κάνουμε παραλληλισμούς και για μετέπειτα ιστορικά συμβάντα. Γιατί ομοίως δεν έχει ανοίξει ο φάκελος της προδοσίας της Κύπρου για να μάθει επιτέλους ο λαός ποιοι ήσαν οι προδότες και ποιοι ήσαν οι ήρωες. Τα πολιτικά κόμματα όπως μετά το 1922 δέχτηκαν την καινούρια κατάσταση και ονόμασαν τις ελληνικές εστίες της Ιωνικής γης « Χαμένες Πατρίδες », ομοίως και με την Κύπρο δέχονται την δημιουργηθείσα κατάσταση και γι’ αυτούς η βόρεια κατεχόμενη Κύπρος είναι άλλη μια «χαμένη πατρίδα».
Από γενέσεως του το εθνικιστικό λαϊκό κίνημα «Χρυσή Αυγή» δεν αποδέχεται τον ηττοπαθή γκιαούρικο όρο «χαμένη πατρίδα». Για μας όσα χρόνια κι αν περάσουν, όποιες κι αν είναι οι συνθήκες, δεν θα υπάρξουν ποτέ χαμένες πατρίδες μα σκλαβωμένες πατρίδες που ζητούν από εμάς την απελευθέρωσή τους.
