Το 1824 οι εμφύλιες πολιτικές διαμάχες απειλούν τις επιτυχίες των Ελλήνων οπλαρχηγών κατά τη διάρκεια του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα που ξεκίνησε το 1821. Η διαμάχη που ξεκίνησε στα τέλη του 1823 χώρισε τους Έλληνες σε στρατόπεδα και διέλυσε την εθνική ομόνοια που αποτελούσε έως τούδε ένα ισχυρό όπλο των Ελλήνων έναντι του μογγόλου κατακτητή. Την ίδια ώρα οι τούρκοι δράττουν την ευκαιρία και ξεκινούν την εκτέλεση ενός σχεδίου που είχε ως στόχο να πνίξει οριστικά και αμετάκλητα την Επανάσταση στο αίμα. Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο θα έπρεπε αρχικώς να καταστραφεί ολοσχερώς το Ελληνικό Ναυτικό και ακολούθως να πραγματοποιηθεί απόβαση στην Πελοπόννησο.
Στα πλαίσια αυτού του σχεδίου πραγματοποιήθηκε η Καταστροφή της Κάσου και η Καταστροφή των Ψαρών, η οποία υπήρξε ένα δεινό πλήγμα για τους επαναστατημένους Έλληνες, αλλά και για τον Αγώνα, καθώς χάθηκε σε λίγες μόνο ημέρες μία από τις σημαντικότερες βάσεις του Ελληνικού Ναυτικού. Πέραν των υλικών απωλειών χάθηκαν και 18000 ψυχές από τους συνολικούς 30.000 κατοίκους του νησιού, εμπνέοντας έτσι τους μαύρους στίχους του Εθνικού Ποιητή, Διονυσίου Σολωμού: «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, περπατώντας η Δόξα μονάχη, μελετά τα λαμπρά παλληκάρια, και στην κόμη στεφάνι φορεί, γινωμένο από λίγα χορτάρια, πούχαν μείνει στην έρημη γη».
Στην συνέχεια αυτού του σχεδίου, οι τούρκοι επιχείρησαν τον Αύγουστο του 1824 να καταλάβουν την Σάμο. Αυτό το σχέδιο το παρεμπόδισαν οι Έλληνες και ο στόλος τους, γεγονός που ανάγκασε τον τούρκο ναύαρχο Χοσρέφ Πασά να καταφύγει ανάμεσα στην Κω και την Αλικαρνασσό, περιμένοντας ενισχύσεις από τον στόλο του Ιμπραήμ, που κατέφτασε στις 19 Αυγούστου.
Δέκα μέρες και μερικές ναυτικές αψιμαχίες μετά το σύνολο του τουρκικού στόλου, αριθμώντας 130 πλοία, υπό την ενωμένη διοίκηση του Χοσρέφ Πασά και του Ιμπραήμ, αντιμετώπισαν τον Ελληνικό στόλο, αποτελούμενο από 75 φρεγάτες, υπό την διοίκηση του Ανδρέα Μιαούλη. Τα τουρκικά πλοία, βλέποντας ότι υπερισχύουν αριθμητικά προσπάθησαν να περικυκλώσουν τις Ελληνικές Ναυτικές Δυνάμεις, οι οποίες μπήκαν στον κόλπο του Γέροντα. Μία στρατηγικής ιδιοφυΐας κίνηση του Ανδρέα Μιαούλη, ήταν να εκμεταλλευτεί τον ευνοϊκό για τα ελληνικά πλοία άνεμο, ώστε να πλησιάσει τα τουρκικά πλοία για μία μάχη από πολύ κοντινές αποστάσεις και χωρίς να είναι οι δύο στόλοι σε παράταξη. Μία μάχη «ξιφολογχών» σε αντιστοιχία με τους όρους του πεζικού, στην οποία τα ελληνικά πυρπολικά είχαν πολλές και ηχηρές επιτυχίες.
Σε λίγη ώρα πολλά σημαντικά πλοία των τούρκων είχαν βυθιστεί, κλείνοντας σε υγρό τάφο πολλούς τούρκους και αιγυπτίους ναυτικούς, αναγκάζοντας τον Ιμπραήμ να αποχωρήσει ηττημένος και ντροπιασμένος προς την Κω. Η επιτυχία αυτή του ελληνικού ναυτικού αναπτέρωσε το ηθικό των ανδρών του, διέσωσε τη Σάμο και καθυστέρησε την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Ο Γάλλος ναύαρχος Εντμόν Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ (1812-1892), αναφερόμενος στη ναυμαχία του Γέροντα, παρατηρεί: «Η ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για έναν ναυτικό».