Ανήμερα της υπογραφής του 1964, αναφορικά στη δημιουργία ουδέτερης πράσινης ζώνης, οιονεί την αρχή του τέλους οποιουδήποτε ρεαλιστικού στόχου περί Ενώσεως, χρήσιμη θα ήταν μία σύντομη επισκόπηση διεθνούς γεωπολιτικής σκοπιάς, υπό το πρίσμα καθοριστικών ιστορικών γεγονότων, που οδήγησαν στην τραγωδία του 1974.
Αρχικώς, καίρια σημασία, ως προς την πορεία των πραγμάτων, σαφώς και διετέλεσε η αποδυνάμωση της Αγγλίας με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αποικίες της άλλοτε παγκόσμιας υπεραυτοκρατορίας κατέρρεαν σαν χάρτινοι πύργοι υπό το ρεύμα της αυτοδιάθεσης των εθνών και της πλήρους ανεξαρτητοποίησης των κρατών του τρίτου κόσμου. Το κερασάκι στην τούρτα ήταν η εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ (1956) από τον Νάσερ και ο διεθνής εξευτελισμός των Εγγλέζων. Επομένως, το μοναδικό γεωστρατηγικό ”αποκούμπι΄΄, που απέμεινε στους Αγγλοσάξωνες, ήταν η, μείζονος γεωπολιτικής σημασίας, Κύπρος, στην οποία εναπέθεταν τις τελευταίες τους ελπίδες για τον έλεγχο της νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Δεύτερος σημαίνων παράγων ήταν η ταυτόχρονη ενδυνάμωση των ΗΠΑ, η οποία θα ελάμβανε και τη θέση της Αγγλίας σε μία περιοχή (Κύπρος), ο έλεγχος της οποίας θεωρούταν κλειδί για τον έλεγχο της νοτιοανατολικής Μεσογείου υπό το πλαίσιο του Ψυχρού μεν, αλλά φλέγοντος δε, Πολέμου. Με την πάροδο των χρόνων, οι ΗΠΑ μετέτρεψαν την Κύπρο σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα κατασκοπίας και αντικατασκοπίας παγκοσμίως, τα οποία εργάζονταν και για λογαριασμό της Αγγλίας.
Βάσει, λοιπόν, των προθέσεων των παγκοσμίων υπερδυνάμεων της εποχής, ΗΠΑ και Αγγλίας, αλλά και βάσει του φόβου της ΕΣΣΔ, υπεγράφη η προδοτική συνθήκη Ζυρίχης-Λονδίνου (1960). Παρότι η πολιτική ύπαρξη και εξουσία του Μακαρίου οφείλονταν στο όραμα της Ενώσεως με τη μητέρα Ελλάδα και στη συνεργασία τού με την ΕΟΚΑ, τα ισοπέδωσε όλα εν μία νυκτί. Απορίας άξιον, ακόμα και από τους ίδιους τους Άγγλους, είναι για ποιον λόγο ο Μακάριος υπέγραψε με τόση ευκολία μία συνθήκη η οποία απηγόρευε την ένωση με την Ελλάδα, απηγόρευε την πλήρη ανεξαρτησία της Κύπρου, έδινε πλήρη στρατιωτική και πολιτική ανεξαρτησία στις αγγλικές και αμερικανικές βάσεις, ανεγνώριζε τουρκική μειονότητα, ανεγνώριζε πολιτική και διοικητική συμμετοχή των τούρκων στα κοινά του νησιού και τέλος ανεγνώριζε το δικαίωμα άρσης του διακοινοτικού συντάγματος από τους τούρκους. Σύμφωνα με ιστορικές αγγλικές πηγές, ο λόγος που ο Μακάριος ενέδωσε τόσο εύκολα και ανερυθρίαστα, ήταν η απειλή από μυστικές αγγλικές υπηρεσίες για δημοσιοποίηση των ομοφυλοφιλικών του προτιμήσεων.
Ως ήταν φυσικό, ειρηνική συνύπαρξις μεταξύ Ελλήνων και τούρκων εις ουδεμίαν περίπτωση ήτο δυνατόν να υπάρξει. Τα επεισόδια σε διάφορες περιοχές της Κύπρου και με σαφή πρωταγωνιστικό ρόλο των ”αμετανόητων” αγωνιστών της ΕΟΚΑ ήταν πλέον γεγονός. Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 60΄, το φλέγον ζήτημα του κυπριακού ζητήματος, θα προκαλέσει την διαιτητική παρέμβαση του ΝΑΤΟ. Ύστερα από την υπογραφή για τη δημιουργία ουδέτερης πράσινης ζώνης, θα δημιουργηθούν τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός επισημοτέρου διακοινοτικού καθεστώτος. Στα 1964, η τουρκία, με τις ευλογίες των ΗΠΑ, ετοιμάζεται για μία ελεγχόμενη εισβολή στη βορειοανατολική πλευρά της Κύπρου, η οποία θα επεκτείνεται βάσει του οδικού άξονος Κυρήνειας-Λευκωσίας. Η θέση των ΗΠΑ, ανέκαθεν, ήταν υπέρ μίας τουρκικής εισβολής και κατ’ επέκτασιν τεμαχισμού της Κύπρου, διότι έτσι εξασφάλιζαν ότι το νησί δεν θα ενταχθεί ποτέ στην Ελλάδα και, επομένως, θα χειρίζονταν τις βάσεις τους και θα εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους με πολύ μεγαλύτερη άνεση και ευελιξία, απέναντι σε μία ΕΣΣΔ που πάντα καραδοκούσε. Τελικώς, επειδή υπήρχε φόβος ότι η τούρκικη εισβολή επρόκειτο να είναι ανεξέλεγκτη και όχι ελεγχόμενη και επειδή υπήρχε κίνδυνος εμπλοκής της ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ διέταξαν, τον πρωθυπουργό της τουρκίας, Ινονού να στείλει πίσω στις βάσεις τους τα μεταγωγικά και τα καταδρομικά, τα οποία, ήδη, ευρίσκονταν καθ΄ οδόν για την Κύπρο.
Το σχέδιο περί ελεγχόμενης εισβολής επραγματοποιήθη μία δεκαετία αργότερα. Ο άνθρωπος κλειδί για την πραγματοποίηση της εν λόγω συνωμοσίας ακούει στο όνομα Κίσσινγκερ. Βεβαίως, δεν θα ήτο δυνατόν ένας άνθρωπος από μόνος του, να καθορίσει μία τόσο μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση. Υπήρξαν κάποιοι καθοριστικοί παράγοντες οι οποίοι βοήθησαν το σχέδιο του Κίσσινγκερ να λάβει σάρκα και οστά. Αρχικώς, είναι αυτονόητο να αντιληφθεί οιοσδήποτε ότι ο Κίσσινγκερ ήτο φανατικός υπέρμαχος του τεμαχισμού της Κύπρου για τους λόγους που αναφέρθηκαν άνωθεν. Ο μείζων παράγων της τόσο αυθαίρετης και θρασείας ανάληψης πρωτοβουλιών για καίρια εθνικά και κρατικά ζητήματα, του τότε Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, ήταν το σκάνδαλο Γουότεργκειτ, το οποίο επιβάρυνε τον πρόεδρο Νίξον και ενδεχομένως του αφαίρεσε τον χρόνο και την ενέργεια να ενασχοληθεί με άλλα πολιτικά και εθνικά θέματα. Το πολιτικό κενό τού Νίξον, όντας απασχολημένος με το εν λόγω σκάνδαλο, κάλυψε ο Κίσσινγκερ και επέβαλε τις θέσεις του και ως προς το Κυπριακό ζήτημα. Ο δεύτερος σημαντικός παράγων ήταν η εμπλοκή του Κίσσινγκερ, καθώς και η διευθυντική του θέση στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ. Για πρώτη φορά στην αμερικάνικη ιστορία, ένας Υπουργός Εξωτερικών ήταν συγχρόνως ανεμεμειγμένος σε τόσο υψηλά ιστάμενη θέση στο εν λόγω συμβούλιο. Ακόμα και εντός της αμερικανικής κυβερνήσεως, ο Κίσσινγκερ κατηγορήθηκε για κατάχρηση εξουσίας, κάτι το οποίο ήταν πρωτοφανές για τα ιδεώδη του αμερικανικού συντάγματος. Ο τρίτος παράγων ήταν ο πρωθυπουργός της Αγγλίας και πρόεδρος του κόμματος των εργατικών, Χάρολντ Ουίλσον. Σύμφωνα με αρκετούς Άγγλους ιστορικούς, ο Ουίλσον εθεωρείτο ως βαλτός πράκτωρ της Σοβιετικής Ένωσης, παρότι κάτι τέτοιο ουδέποτε απεδείχθη. Παρ’ ολ’ αυτά, οι ενέργειες του, ως προς το Κυπριακό ζήτημα, δεν λειτούργησαν βάσει των αγγλικών συμφερόντων. Σύμφωνα με δηλώσεις του στο αγγλικό κοινοβούλιο, αντιμετώπιζε τις αγγλικές βάσεις στην Κύπρο ως οικονομικά ασύμφορες και επιζήμιες. Επιπλέον, παρότι η Αγγλία δεν είχε εκφράσει ποτέ επιθυμία για τούρκικη εισβολή στην Κύπρο, δεν έκανε τίποτα, ύστερα από την πραγματοποίηση του σχεδίου Αττίλας Ι, για υπερασπισθεί ως ώφειλε και ως δεσμευόταν, σύμφωνα με τη συνθήκη Ζυρίχης-Λονδίνου, την κρατική νομιμότητα του νησιού και πολύ περισσότερο τις ίδιες τις βάσεις και τα συμφέροντά της.
Νίκος Λυμπερόπουλος