Ο Τυρταίος ήταν αρχαίος Έλληνας ελεγειακός ποιητής, γιος του Αρχεμβρότου, καταγόμενος από τις Αφιδνές της Λακεδαίμονος (σημερινό Δαφνί Λακωνίας) και έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ., ως σύγχρονος ή λίγο παλαιότερος των επτά σοφών της αρχαιότητας. Οι στίχοι από τα πολεμικά ποιήματα που έγραψε βοηθούσαν στην εξύψωση του μαχητικού πνεύματος των Λακεδαιμονίων στο πεδίο της μάχης. Με τις ελεγείες και τους παιάνες του, τόνιζε τη στρατιωτική τιμή και την αγάπη προς την πατρίδα, φιλοδοξώντας να στηρίξει το σπαρτιατικό στρατό κατά το Β’ Μεσσηνιακό πόλεμο.
Το κεντρικό θέμα του παρακάτω αποσπάσματος είναι η αντίθεση ανάμεσα σε έναν ηρωικό τρόπο θανάτου και έναν μαλθακό τρόπο ζωής. Πρόκειται για ένα ελεγειακό ποίημα, το οποίο μετουσιώνει σε μόνο λίγους στίχους ολόκληρη την ηθική βιοθεωρία των αρχαίων Σπαρτιατών και την άποψή τους για τη ζωή και τον θάνατο· μία άποψη που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα σημερινά πρότυπα του «political correct» και του πολιτισμικού μαρξισμού, καθώς χαρακτηρίζεται από άκρως απαγορευτικά «συστατικά» για την εποχή μας, όπως τον φυλετισμό, την ευγονική, τον μιλιταρισμό και την αρρενωπότητα. Αυτά τα «συστατικά», όμως, ήταν που κράτησαν ακίβδηλο και ζώντα τον πολιτισμό της Αρχαίας Σπάρτης για τόσους αιώνες, αυτά τα «συστατικά» είναι που χαρακτηρίζουν έναν εθνικιστικό και ελληνικό τρόπο ζωής, αυτά τα «συστατικά» είναι που εξέθρεψαν και γιγάντωσαν ένα παγκόσμιο κύμα φιλελληνισμού, κατά τη διάρκεια τους τουρκοκρατίας, που όμοιό του δεν ξανά αντίκρισε η ανθρωπότητα. Εν αντιθέσει με τα χαρακτηριστικά αυτά, ο Τυρταίος καταδεικνύει τη δειλία και την τρυφηλότητα, οι οποίες οδηγούν σε έναν αναξιοπρεπή και άνανδρο τρόπο ζωής· έναν τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από συμβιβασμό, οκνηρία και φειδώ. Καταληκτικά, πρόκειται για μία ζωή που δεν ήταν και δεν γίνεται να είναι επιτρεπτή και ανεκτή σε μία υγιή ευνομούμενη και ελληνική κοινωνία. Άλλως τε την ίδια άποψη με τον ποιητή έχει και ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Ασκητική», όταν εμβρόντητος μάς λέει: Να ‘σαι ανήσυχος, αφχάριστος, απροσάρμοστος πάντα. Όταν μια συνήθεια καταντήσει βολική, να τη συντρίβεις. Η μεγαλύτερη αμαρτία είναι η ευχαρίστηση.
Εκ των προτέρων ζητάω συγγνώμη από τους αναγνώστες, διότι αποτόλμησα μία ελεύθερη απόδοση του αρχαίου χωρίου στη νέα ελληνική, λίγο διαφορετική από όλες τις άλλες. Ο σκοπός μου δεν ήταν να μείνω πιστός στην ποιητική υφολογία του ελεγειακού διστίχου, αλλάζοντας το νόημα των λέξεων και τη συντακτική δομή για να «βγει» το μέτρο, αλλά να αποτυπώσω, όσο το δυνατόν ορθότερα, το νοηματικό περιεχόμενο των στίχων του Τυρταίου. Επομένως, θεωρώ ότι με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης έρχεται πιότερα κοντά με τον αρχαίο ελληνικό λόγο και πνεύμα, παρά το κόστος της αλλοίωσης στην υφή του ποιήματος.
ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΙΟ
τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα
ἄνδρ᾽ ἀγαθὸν περὶ ᾗ πατρίδι μαρνάμενον·
τὴν δ᾽ αὐτοῦ προλιπόντα πόλιν καὶ πίονας ἀγροὺς
πτωχεύειν πάντων ἔστ᾽ ἀνιηρότατον,
πλαζόμενον σὺν μητρὶ φίλῃ καὶ πατρὶ γέροντι
παισί τε σὺν μικροῖς κουριδίῃ τ᾽ ἀλόχῳ.
ἐχθρὸς μὲν γὰρ τοῖσι μετέσσεται οὕς κεν ἵκηται,
χρησμοσύνῃ τ᾽ εἴκων καὶ στυγερῇ πενίῃ,
αἰσχύνει τε γένος, κατὰ δ᾽ ἀγλαὸν εἶδος ἐλέγχει,
πᾶσα δ᾽ ἀτιμίη καὶ κακότης ἕπεται.
†εἶθ᾽ οὕτως ἀνδρός τοι ἀλωμένου οὐδεμί᾽ ὤρη
γίνεται οὔτ᾽ αἰδὼς οὔτ᾽ ὀπίσω γένεος.
θυμῷ γῆς πέρι τῆσδε μαχώμεθα καὶ περὶ παίδων
θνήσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι.
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Για τους νεκρούς μας, λοιπόν, είναι όμορφο κάποιος να πέφτει πολεμώντας στην πρώτη γραμμή.
Αυτός είναι γενναίος άνδρας, διότι παλεύει μέχρις εσχάτων για την πατρίδα αυτή.
Να εγκαταλείψει, όμως, κανείς την πόλη του και να αφήσει τα εύφορα χωράφια
να πτωχεύσουν είναι απ’ όλα το πιο θλιβερό,
ενώ χασομεράει με την αγαπητή του μητέρα και τον ηλικιωμένο του πατέρα
και μαζί με τα μικρά του τέκνα από τη νόμιμη σύζυγό του.
Αυτός λοιπόν θα βρίσκεται ανάμεσα σε όλους ως εχθρός, όπου κι αν πηγαίνει,
και ενδίδοντας σε ένδεια και αποκρουστική φτώχια
θα ατιμάζει τη φυλή, θα ντροπιάζει τη λαμπρή του φύση
και οποιαδήποτε ατίμωση και δειλία θα τον ακολουθεί.
Ένας άνδρας, που περιπλανιέται έτσι, καμία μέριμνα να μην έχει
ούτε σεβασμό ούτε να διαιωνίζει τη φυλή του.
Εμείς με μένος μαχόμαστε για αυτήν εδώ τη γη και για τις νέες γενεές
και πεθαίνουμε δίχως να λυπόμαστε για τη ζωή μας.
ΝΙΚΟΣ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
ΤΥΡΤΑΙΟΣ: «Ένας αιρετικός ποιητής στη σύγχρονη εποχή» – Μια ερμηνευτική προσέγγιση
