“ Υπάρχουν κοινά γνωρίσματα στη σκέψη και τον τρόπο ζωής της σημερινής καπιταλιστικής Δύσης και της σημερινής κομμουνιστικής Ανατολής …
Βλέπει κανείς τα ίδια αγκωνάρια στα θεμέλια ενός αποπνευματικοποιημένου ανθρωπισμού και κάθε μορφής σοσιαλισμού: απέραντο υλισμό, ελευθερία από τη θρησκεία και την θρησκευτική ευθύνη, που στα κομμουνιστικά καθεστώτα έφτασε στο βαθμό της αντιθρησκευτικής δικτατορίας, επικέντρωση σε κοινωνικές δομές με επιστημονική προσέγγιση (που χαρακτηρίζει τον Διαφωτισμό του Δέκατου Όγδοου αιώνα και τον Μαρξισμό).”
“Χαίρομαι ειλικρινά που βρίσκομαι μαζί σας με την ευκαιρία αυτή και γνωρίζω προσωπικά αυτό το παλιό και φημισμένο Πανεπιστήμιο. Τα συγχαρητήρια και τις καλύτερες ευχές μου σε όλους τους σημερινούς αποφοίτους. Το έμβλημα του Harvard είναι η λέξη ‘Αλήθεια’ (‘Veritas’). Πολλοί από σας έχουν ήδη διαπιστώσει, και άλλοι θα το διαπιστώσουν στην πορεία της ζωής τους, ότι η αλήθεια μας διαφεύγει αν δεν συγκεντρώσουμε όλη την προσοχή μας στην αναζήτησή της. Κι ενώ ακόμη εκείνη μας διαφεύγει, παραμένει ωστόσο η ψευδαίσθηση ότι την γνωρίζουμε, και οδηγεί σε πολλές παρανοήσεις. Ακόμη, η αλήθεια σπάνια είναι ευχάριστη: σχεδόν πάντα είναι πικρή. Υπάρχει κάποια πίκρα και στον λόγο μου σήμερα. Θέλω όμως να τονίσω ότι έρχεται όχι από έναν αντίπαλο αλλά από έναν φίλο.”
“Στη σημερινή Δυτική κοινωνία έχει αποκαλυφθεί η ανισότητα της ελευθερίας να κάνεις το καλό και της ελευθερίας να κάνεις το κακό. Ένας πολιτικός που θέλει να επιτύχει κάτι σπουδαίο και πολύ δημιουργικό για τη χώρα του θα πρέπει να κινηθεί με προσοχή, ακόμη και με φόβο: υπάρχουν χιλιάδες βιαστικοί και ανεύθυνοι επικριτές γύρω του, το κοινοβούλιο και ο τύπος συνεχώς τον αντικρούουν. Καθώς προχωρεί μπροστά, θα πρέπει να αποδεικνύει ότι το κάθε βήμα του είναι στέρεο και απόλυτα άψογο. Μάλιστα ένα εξαιρετικό και ιδιαίτερα χαρισματικό πρόσωπο που έχει κατά νουν ασυνήθιστες και απροσδόκητες πρωτοβουλίες σπάνια βρίσκει την ευκαιρία να τις υποστηρίξει: από την αρχή ακόμη θα του στήσουν δεκάδες παγίδες. Έτσι η μετριότητα θριαμβεύει με τη δικαιολογία των περιορισμών που επιβάλλει η δημοκρατία.”
“… Η υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων έχει φθάσει σε τέτοια άκρα ώστε να αφήνει την κοινωνία ως σύνολο εντελώς ανυπεράσπιστη απέναντι σε ορισμένα άτομα. Είναι καιρός στη Δύση να υπερασπιστούμε όχι τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο τις ανθρώπινες υποχρεώσεις.”
“Η καταστροφική και ανεύθυνη ελευθερία έχει αποκτήσει απεριόριστο χώρο. Η κοινωνία φαίνεται να έχει πολύ λίγη άμυνα απέναντι στην άβυσσο του ανθρώπινου εκφυλισμού, όπως είναι, για παράδειγμα, η κατάχρηση της ελευθερίας για ηθική βία απέναντι σε νέους ανθρώπους, με κινηματογραφικές ταινίες γεμάτες πορνογραφία, έγκλημα και τρόμο.
“ … Ο τύπος επίσης απολαμβάνει βέβαια την ευρύτερη ελευθερία (θα χρησιμοποιώ τον όρο ‘τύπος’ για όλα τα μέσα ενημέρωσης). Όμως, πώς χρησιμοποιεί την ελευθερία αυτή; Δεν υπάρχει καμιά ηθική ευθύνη για παραπληροφόρηση ή δυσαναλογία. Τι είδους ευθύνη έχει ένας δημοσιογράφος προς τους αναγνώστες του ή προς την ιστορία; Αν κάποιος έχει παραπλανήσει την κοινή γνώμη ή την κυβέρνηση με ανακριβείς πληροφορίες ή λανθασμένα συμπεράσματα, γνωρίζουμε καμιά περίπτωση δημόσιας αναγνώρισης ή επανόρθωσης τέτοιων λαθών από τον ίδιο δημοσιογράφο ή από την ίδια εφημερίδα; Όχι, δεν συμβαίνει αυτό, διότι θα έβλαπτε τις πωλήσεις. Θύμα ενός τέτοιου λάθους μπορεί να είναι το έθνος, αλλά ο δημοσιογράφος πάντα τη γλιτώνει.
… Ωστόσο, παρ’ όλη την κατάστασή του, ο τύπος έχει γίνει η μεγαλύτερη εξουσία στις Δυτικές χώρες, πιο ισχυρή από τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική. Συνεπώς θα ήθελε κανείς να ρωτήσει: με ποιο νόμο εκλέχθηκε και απέναντι σε ποιον είναι υπεύθυνος; Στην κομμουνιστική Ανατολή ένας δημοσιογράφος απλά διορίζεται ως κρατικός αξιωματούχος. Ποιος όμως έχει δώσει στους Δυτικούς δημοσιογράφους την εξουσία τους, για πόσο καιρό και με ποια δικαιώματα;
Όμως αν με ρωτούσε κανείς αν θα έδειχνα τη Δύση όπως είναι σήμερα ως πρότυπο στη χώρα μου, ειλικρινά θα έπρεπε να απαντήσω αρνητικά. Όχι, δεν θα συνιστούσα την κοινωνία σας στην παρούσα κατάστασή της ως ιδανική για τη μεταμόρφωση της δικής μας.
Ο Δυτικός τρόπος ζωής έχει όλο και λιγότερες πιθανότητες να γίνει το κυρίαρχο πρότυπο. Υπάρχουν σημαντικές προειδοποιήσεις που δίνει η ιστορία σε μια κοινωνία υπό απειλή ή υπό εξαφάνιση. Τέτοιες είναι, για παράδειγμα, ο εκφυλισμός της τέχνης ή η έλλειψη μεγάλων πολιτικών ανδρών. Υπάρχουν ακόμη και ανοικτές και φανερές προειδοποιήσεις. Το κέντρο της δημοκρατίας και του πολιτισμού σας μένει χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα μόνο για λίγες ώρες, και ξαφνικά πλήθη Αμερικανών πολιτών αρχίζουν να λεηλατούν και να δημιουργούν χάος. Προφανώς η λεία επιφάνεια είναι πολύ λεπτή, το κοινωνικό σύστημα τελείως ασταθές και άρρωστο.
Μια απροσδόκητη συγγένεια
Καθώς ο ανθρωπισμός στην εξέλιξή του γινόταν όλο και πιο υλιστικός, προσφερόταν όλο και περισσότερο για εκμετάλλευση και χειραγώγηση, πρώτα από τον σοσιαλισμό και ύστερα από τον κομμουνισμό. Έτσι ο Καρλ Μαρξ μπορούσε να λέει το 1844 ότι «ο κομμουνισμός είναι naturalized ανθρωπισμός».
Αυτή η δήλωση αποδείχθηκε ότι δεν στερείται εντελώς νοήματος. Βλέπει κανείς τα ίδια αγκωνάρια στα θεμέλια ενός αποπνευματικοποιημένου ανθρωπισμού και κάθε μορφής σοσιαλισμού: απέραντο υλισμό, ελευθερία από τη θρησκεία και την θρησκευτική ευθύνη, που στα κομμουνιστικά καθεστώτα έφτασε στο βαθμό της αντιθρησκευτικής δικτατορίας, επικέντρωση σε κοινωνικές δομές με επιστημονική προσέγγιση (που χαρακτηρίζει τον Διαφωτισμό του Δέκατου Όγδοου αιώνα και τον Μαρξισμό). Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι κούφιες υποσχέσεις και οι όρκοι του κομμουνισμού είναι για τον Άνθρωπο, με κεφαλαίο Α, και την επίγεια ευτυχία του. Με πρώτη ματιά ο παραλληλισμός δείχνει άσχημος: υπάρχουν κοινά γνωρίσματα στη σκέψη και τον τρόπο ζωής της σημερινής καπιταλιστικής Δύσης και της σημερινής κομμουνιστικής Ανατολής.