Η «Δίκη των Πρωταιτίων» το 1975 παρουσιάστηκε ως «θρίαμβος της Δημοκρατίας». Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν η πρώτη πράξη ενός καθεστώτος που γεννήθηκε μέσα από την παραβίαση του Συντάγματος και την χειραγώγηση της Δικαιοσύνης.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1974, ο δικηγόρος Αλέξανδρος Λυκουρέζος κατέθεσε μήνυση κατά των ηγετών της 21ης Απριλίου. Αυτή αποτέλεσε το πρόσχημα, αφού οι Απριλιανοί είχαν ήδη αμνηστευθεί με το Ν.Δ. 59/1974 του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η αμνηστία δεν δόθηκε ως «χάρη» αλλά ήταν γενική, καλύπτοντας όλα τα πολιτικά αδικήματα από το 1945 και μετά. Με την ίδια αμνηστία απαλλάχθηκαν οι κομμουνιστές που αιματοκύλησαν την Ελλάδα στον συμμοριτοπόλεμο 1946-49, όταν σήκωσαν τα όπλα για να πάρουν την εξουσία δια της βίας. Εκείνοι κυκλοφορούσαν ελεύθεροι, μπήκαν στη Βουλή και κυβέρνησαν αργότερα τη χώρα. Οι Απριλιανοί, που κράτησαν την πατρίδα όρθια απέναντι στον κομμουνιστικό κίνδυνο, οδηγήθηκαν στο εδώλιο. Έτσι λειτούργησε η «δημοκρατία» της Μεταπολίτευσης: αμνηστία στους εθνοπροδότες, καταδίκη στους υπερασπιστές του Έθνους.
Με τη μήνυση Λυκουρέζου, το καθεστώς αναίρεσε την ίδια του την απόφαση, στήνοντας παράλληλα μια δίκη-παρωδία. Κι αυτό είναι ένα μοναδικό φαινόμενο στα παγκόσμια χρονικά, καθώς σε καμία χώρα δεν καταργήθηκε αμνηστία που είχε δοθεί. Όπως είχε διατυπώσει και ο θεμελιωτής του ελληνικού συνταγματικού δικαίου, Νικόλαος Σαρίμπολος «Η αμνηστία είναι γενική πράξις λήθης· ό,τι εσυνέβη, θεωρείται ως μη γενόμενον. Ουδεμία εξουσία δύναται να ανακαλέσει αυτήν.»
Η ίδια μέθοδος επαναλήφθηκε δεκαετίες αργότερα με τη δίκη της Χρυσής Αυγής (2013-2020). Όπως και τότε, το καθεστώς έστησε ένα δικαστήριο-μαραθώνιο με προειλημμένο αποτέλεσμα, για να τσακίσει μια πολιτική δύναμη που αμφισβήτησε την κυριαρχία του. Στις δύο περιπτώσεις, οι δικαστικές αίθουσες έγιναν θέατρα πολιτικής σκοπιμότητας.
Και στις δύο, η πολιτική εξουσία έδωσε τον τόνο. Το 1975, μετά την καταδίκη των Απριλιανών, ο Καραμανλής δήλωσε «τα ισόβια είναι ισόβια», μηνύοντας ότι καμία έφεση, καμία αναθεώρηση, καμία μείωση ποινής δεν θα γίνει δεκτή. Κατά τη διάρκεια της δίκης της Χρυσής Αυγής, ο Σαμαράς παρενέβη δημόσια, καθιστώντας σαφές από το βήμα της Βουλής ποια ετυμηγορία «έπρεπε» να βγει. Η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη έμεινε απλώς σύνθημα· οι αποφάσεις υπαγορεύτηκαν από τους κυβερνώντες.
Η κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας» το 1975 ήταν νομικό κατασκεύασμα, όπως κατασκευασμένες ήταν και οι κατηγορίες κατά της Χρυσής Αυγής. Δεν ήταν δίκες· ήταν τελετουργίες εκδίκησης. Οι πρωταγωνιστές άλλαξαν, αλλά το σενάριο ήταν το ίδιο.
Κι όμως, οι άνδρες της 21ης Απριλίου έμειναν όρθιοι. Ούτε μετάνοια, ούτε ικεσίες. Έτσι πέρασαν στην Ιστορία, όχι ως καταδικασμένοι, αλλά ως μάρτυρες μιας αλήθειας που το καθεστώς ήθελε να θάψει. Την ίδια στάση κράτησε και η Χρυσή Αυγή. Το σθένος αυτό ενώνει τις δύο εποχές· τότε και τώρα, οι αντίπαλοι του καθεστώτος δεν λύγισαν. Γιατί η πραγματική «εσχάτη προδοσία» δεν ήταν το πραξικόπημα του 1967 ούτε η ύπαρξη της Χρυσής Αυγής, αλλά η ίδια η Μεταπολίτευση: η παράδοση της Δικαιοσύνης στην πολιτική, η νομιμοποίηση των ηττημένων του Συμμοριτοπολέμου και η ποινικοποίηση των νικητών.
Η χειραγώγηση της δικαιοσύνης ήταν και παραμένει το θεμέλιο του μεταπολιτευτικού καθεστώτος. Ένα όπλο απέναντι σε όποιον αμφισβητεί την εξουσία του.