Ως συνειδητοποιημένοι Εθνικιστές με ιστορική συνείδηση και γνώση, δεν μπορούμε να αφήσουμε αμνημόνευτη μια ιστορική εξέγερση που σφράγισε τόσο την ιστορία των Ελλήνων της Κύπρου, όσο και παγκοσμίως την ιστορία των λαών που παλεύουν για αυτοδιάθεση. Το εθνικό κίνημα των Κυπρίων εντοπίζεται ταυτόχρονα με την επανάσταση του 1821. Οι προληπτικές σφαγές τον Ιούλιο του 1821 ενδυνάμωσαν τον πόθο των Κυπρίων και στα χρόνια που ακολούθησαν, η Ένωση ήταν ο μοναδικός στόχος. Το 1878 η Κύπρος είναι πλέον επισήμως το “κλειδί” για την πρόσβαση της βρετανικής αυτοκρατορίας για την Ασία. Στα έτη από το 1910 μέχρι και το 1930 υπάρχει σύνδεση της δυσαρέσκειας για την φορολογική πολιτική με την εναντίωση των Κυπρίων τόσο στην ύπαρξη βρετανικής διοίκησης, όσο και με την εκπλήρωση των εθνικών πόθων. Η αδυναμία όμως της Ελλάδος και των κυβερνήσεων της να ανταποκριθούν, έπεισε την πλειοψηφία των Κυπρίων πως θα έπρεπε να δωθεί έμφαση στην κατάκτηση εσωτερικών ελευθεριών.
Το 1931 εξ’ αφορμής των αρχιεπισκοπικών εκλογών, η κοινωνία της Κύπρου είχε χωριστεί σε δυο στρατόπεδα, στα στρατόπεδα των δυο υποψηφίων για τον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Σε αυτό του Κηρυνείας Μακάριου του Β’ και του Κιτίου Νικοδήμου Μυλωνά. Νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 1930 ιδρύθηκε η Εθνική Οργάνωση Κύπρου με πρωτοστάτες τους δυο αυτούς μητροπολίτες. Το φθινόπωρο του 1931 εφαρμόστηκε ο νόμος δασμών από τους Άγγλους αποικιοκράτες. Ο Νικόδημος Μυλωνάς σε διάγγελμα του στις 20 Οκτωβρίου στο στάδιο της Λεμεσού, κηρύττει την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, κηρύττωντας ανένδοτο αγώνα κατά των Βρετανών.
Η εξέγερση αυτή σημάδεψε τους Έλληνες της Κύπρου αφού υπήρξε ουσιαστικά η πρώτη καθαρά πολιτική εξέγερση με σημείο αναφοράς το αναφαίρετο αίτημα των λαών την αυτοδιάθεση. Με αίτημα την Ένωση και μόνον την Ένωση, η εθναρχική Εκκλησία και οι πολιτικοί της νήσου εκμεταλλεύτηκαν τα αγνά αισθήματα των Κυπρίων που διψούσαν για τον προαιώνιο πόθο.
Στις 21 και 22 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκαν λαϊκές συγκεντρώσεις, οι οποίες κατέληξαν σε μαχητικές διαδηλώσεις, με αποτέλεσμα την πυρπόληση του διοικητηρίου της Λεμεσού και του κυβερνείου της Λευκωσίας. Η εξέγερση καταπνίγεται με την βοήθεια στρατιωτικών ενισχύσεων από την Αίγυπτο και μέχρι τις 27 του ίδιου μήνα, η κατάσταση έχει τεθεί υπό έλεγχο. Από τους πυροβολισμούς των στρατιωτών, σκοτώθηκε ο Ονούφριος Κληρίδης και τραυματίστηκαν δεκάδες άλλοι, ενώ ακολούθησαν συλλήψεις και δίκες δεκάδων Κυπρίων που είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση.
Τότε διατάχθηκε η εξορία της ηγεσίας τόσο της Εκκλησίας, μεταξύ των οποίων και του Νικόδημου Μυλωνά, όσο και η εξορία δεξιών αλλά και αριστερών, μελών του κυπριακού Κομμουνιστικού Κόμματος. Σημαντικότερη συνέπεια της εξέγερσης του 1931 ήταν η κατάργηση του Νομοθετικού Συμβουλίου, καθώς και η κατάργηση στοιχειωδών πολιτικών ελευθεριών, αλλά και η κατάπνιξη κάθε έκφρασης εθνικών αισθημάτων, όπως επί παραδείγματι η έπαρση Ελληνικών σημαιών στα σχολεία και τα δημόσια κτήρια και η ανάκρουση του Ελληνικού Εθνικού ύμνου. Γίνεται υποχρεωτική η εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας και το εκπαιδευτικό σύστημα προσαρμόζεται στα πρότυπα του βρετανικού.
Αξίζει να αναφερθεί ότι αμέσως μετά την καταστολή της εξέγερσης ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και οι εκπρόσωποι της Δεξιάς ζήτησαν άφεση αμαρτιών από τον Άγγλο κυβερνήτη, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν είχε πάρει καμία απόφαση για συμμετοχή ή όχι στην εξέγερση. Ο Πλουτής Σέρβας, εκ των ιδρυτικών μελών του Κ. Κ. Κύπρου, εκ των ιδρυτών του ΑΚΕΛ και πρώτος Γενικός Γραμματέας του κόμματος, αναφέρει ότι η εξέγερση του 1931 ήταν εθνικοαπελευθερωτική, αφού είχαν αντιπαραταχθεί από την μια το στρατόπεδο του λαού (κυρίως στις πόλεις) με τους απλούς κομμουνιστές, κάτω από την ηγεσία των Εθνικιστών και της Εκκλησίας, και από την άλλη, το στρατόπεδο των ιμπεριαλιστών με σύμμαχο την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η δε Κομμουνιστική Διεθνής, η Τρίτη Διεθνής, καταδίκασε την μη συμμετοχή των κυπρίων κομμουνιστών στην εξέγερση, ασκώντας μάλιστα σφοδρή κριτική στο Κ. Κ. γιατί δεν ανέπτυξε ανεξάρτητη γραμμή, γιατί δεν διαχώρισε την θέση του κόμματος, ούτως ώστε αυτό να καταστεί ο κύριος μοχλός της εξέγερσης του κυπριακού λαού.