Η κοινωνική συντριβή του μαρξισμού
Η ιδεολογική ήττα του μπολσεβικισμού επήλθε κατά τρόπο εντυπωσιακό με την αθόρυβη πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Το ιστορικό τούτο γεγονός οδήγησε σε αναθεώρηση των θέσεων των κομμουνιστικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη και σε στροφή, περισσότερο ή λιγότερο ευδιάκριτη, προς τη σοσιαλδημοκρατία.