Για τον Έλληνα ελεύθερος δεν ήταν παρά μόνο ο ωραίος και δυνατός άνθρωπος και αυτός ο άνθρωπος δεν ήταν άλλος από τον εαυτό του. Ό,τι υπήρξε έξω από τον Έλληνα άνθρωπο, έξω από αυτόν τον ιερέα του Απόλλωνος, ήταν γι’ αυτόν βάρβαρο και, αν τον υπηρετούσε, υπόδουλο. Δικαίως ο μη Έλληνας εχαρακτηρίζετο στην πραγματικότητα βάρβαρος και σκλάβος. Όμως δεν έπαυε να είναι άνθρωπος και η βαρβαρότης και η σκλαβιά του δεν ήταν η φύση του, αλλά αποτελούσε την μοίρα του και το αμάρτημα της Ιστορίας πάνω στην φύση αυτή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εμφανίζεται και σήμερα το αμάρτημα της κοινωνίας και του πολιτισμού, όταν από υγιέστατους λαούς και σε υγιεινότατο κλίμα γεννώνται άθλιοι και σακάτες.
Αυτό το ιστορικό αμάρτημα όμως επρόκειτο να εξασκηθεί συντόμως και πάνω στον ίδιο τον ελεύθερο Έλληνα. Εφ’ όσον δεν ήταν ζωντανό στους λαούς το συναίσθημα της απόλυτης αγάπης προς τον άνθρωπο, η υποδούλωση του Έλληνα από τους βαρβάρους ήταν αρκετή για να προκαλέσει το τέλος της ελευθερίας, της δυνάμεως, της ομορφιάς του…
Ελεύθερος αισθάνεται σήμερα μόνο αυτός που έχει τόσα χρήματα στην ζωή του, ώστε να μπορεί να τα διαθέτει κατά βούληση σε δραστηριότητες άσχετες προς την εξεύρεση της καθημερινής τροφής. Όπως στον ρωμαϊκό και μεσαιωνικό κόσμο η προσπάθεια απελευθερώσεως από την γενική υποδούλωση εξεδηλούτο με την επιθυμία της απόλυτης κυριαρχίας, έτσι και σήμερα εκδηλώνεται με την βουλιμία του χρήματος. Ας μην νιώθουμε έκπληξη που και η τέχνη κινείται προς το χρήμα, διότι το κάθε τι κινείται προς τον θεό και την ελευθερία του. Και ο θεός μας είναι το χρήμα, θρησκεία μας η απόκτησή του.
Η τέχνη όμως καθ’ εαυτή παραμένει πάντα αυτό που ήταν. Πρέπει βεβαίως να πούμε ότι δεν υπάρχει πλέον στην σύγχρονη δημόσια ζωή, εξακολουθεί να ζεί όμως παρά ταύτα, όπως πάντα, στη συνείδηση του ατόμου ως η μοναδική αδιαχώριστη και σύγχρονη τέχνη. Η διαφορά λοιπόν είναι μόνο αυτή: Στους Έλληνες η τέχνη υπήρχε στην δημόσια συνείδηση, ενώ σήμερα υπάρχει μόνο στην συνείδηση του ατόμου και σε αντίθεση προς την δημόσια ασυνειδησία. Γι’ αυτό και η τέχνη των Ελλήνων ήταν συντηρητική στην εποχή της ανθήσεως της, αφού στην δημόσια συνείδηση λειτουργούσε ως υπαρκτή και ισχύουσα έκφραση. Η δική μας τέχνη είναι επαναστατική, διότι υπάρχει μόνο σε αντίθεση προς την άποψη της μάζας.
Wilhelm Richard Wagner, Τέχνη και Επανάστασις
