Μέρος 7
Για την ακριβή και αρτία προσέγγιση του φεμινισμού ως ιδεολογία και πράξη χρειάζεται να επισημανθεί ότι, δεν υφίσταται μια και μοναδική θεωρία ή ένας ορισμός του φεμινισμού, ο οποίος να είναι καθολικώς αποδεκτός. Υπάρχουν πολλοί «φεμινισμοί», τόσον ιστορικώς, αλλά και ως προς τον θεωρητικό, επιστημολογικό και πολιτικόν τους προσανατολισμό.
Συχνότατα οι απαρχές του φεμινισμού ανιχνεύονται στο βιβλίον «Διεκδίκηση των Δικαιωμάτων της Γυναικός» («A Vindication of the Rights of Woman», 1792) της Μαίρη Γουλστόουνκραφτ (Mary Wollstonecraft, 1759–1797), το οποίον έγραψε σε απάντηση προς το βιβλίον του Τόμας Πέϊν (Thomas Paine, 1737–1809) «Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου» [Άνδρα]. Στόχος της Γουλστόουνκραφτ ήταν να εγείρει τις συνειδήσεις και να εμπνεύσει στις γυναίκες να αναζητήσουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες, ειδικότερον δε το δικαίωμα της ψήφου μέσω του κινήματος των Σουφραζέτων και το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση.
Η Μαίρη Γουλστόουνκραφτ υπήρξε μια διανοήτρια του Διαφωτισμού (18ος αιών), περισσότερον γνωστή για το έργον της περί των γυναικείων δικαιωμάτων, στο οποίον αναπτύσσει την ρηξικέλευθο για την εποχήν της άποψη ότι, τόσον οι άνδρες όσον και οι γυναίκες «πρέπει να αντιμετωπίζονται ως λογικά όντα» και υποστηρίζει ότι θεμέλιον της κοινωνίας πρέπει να είναι ο ορθός λόγος. Κυρίως επάλαισε για το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση και το δικαίωμά τους στον δημόσιον λόγο.
Όπως γράφει χαρακτηριστικώς η Mary Evans Καθηγήτρια στο «London School of Economics and Political Science», τμήμα Σπουδών Φύλου, στο βιβλίο της «Φύλο και κοινωνική θεωρία» («Gender and Social Theory», Open University Press, 2003): «Η Γουλστόουνκραφτ καταγγέλλει το γεγονός ότι οι γυναίκες στερούνται τα δικαιώματα του πολίτη, όπως αυτά διαμορφώνονται στην Ευρώπη στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνος. Αίτημά της είναι η εκπαίδευση των γυναικών και η ένταξή τους στον δημόσιο χώρο. Επίσης, αίτημα της είναι η ένταξη των ανδρών στον κόσμο της οικίας και της οικογενείας. Δηλαδή η Γουλστόουνκραφτ δεν υπήρξεν απλώς μια φεμινίστρια επιζητούσα ισότητα για τις γυναίκες. Στο έργον της συζητά το ζήτημα της εν γένει διαμορφώσεως της εμφύλου ταυτότητος, τόσον των γυναικών όσο και των ανδρών, μέσω της εκπαιδεύσεως και της συμπεριφοράς. Τέλος προτείνει μία μεταρρύθμιση του κοινωνικού κόσμου, έτσι ώστε τα όρια μεταξύ “δημοσίου” και “ιδιωτικού” να μην καθορίζονται με βάση την διαφορά φύλου».
Κατά κανόνα, περιγράφουμε την σύγχρονο ιστορία του φεμινισμού ως «Τα τρία κύματα», προσθέτοντες ενίοτε και την διάσταση του «μεταφεμινισμού» ο οποίος αναφέρεται στο σήμερα.
Ο φεμινισμός ως όρος αλλά και ως κίνημα τοποθετείται στον 19ον αιώνα με τα μαζικά κινήματα των γυναικών στις ΗΠΑ και στην Μεγάλη Βρετανία για τα γυναικεία αστικά και πολιτικά δικαιώματα (ψήφος, διαζύγιον, περιουσία, δικαστήριον), όπως και για το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Ωστόσον, «φεμινίστριες» ή γυναίκες που υπερασπίζοντο και διεξεδίκουν, (κυρίως μέσω των γραπτών τους), την ισότητα για τις γυναίκες υπήρχαν ήδη από τον 15ον αιώνα. Ο τρόπος δια του οποίου κατανοούνται οι «έμφυλες» ταυτότητες και σχέσεις στο εκάστοτε «κύμα» του φεμινισμού συνδέεται σαφώς με τα πολιτικά διακυβεύματα της εκάστοτε εποχής όπου δρα το κύμα αυτό, αλλά και τα παραλλήλως εκδηλούμενα ευρύτερα φιλοσοφικά και επιστημονικά ρεύματα. Δηλαδή για μιαν να αποκτήσουμε μιαν απαρτιωμένη ενημέρωση περί το ζήτημα του φεμινισμού, εξετάζουμε ενδελεχώς και το ευρύτερο ιδεολογικοπολιτικό τεκταινόμενο που επιδρά και στις φεμινιστικές αντιλήψεις και θεωρίες.
1ο Κύμα: 19ος – 20ος αιών, μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές επαναστάσεις (Αμερικανική 1776, Γαλλική 1789), Κίνημα Καταργήσεως της Δουλείας (Abolitionism) 1790-1863, Διαφωτισμός
2ο Κύμα: 1960 – 1980, «κινήματα ταυτότητος» & «κινήματα δικαιωμάτων», Μαρξισμός, Υπαρξισμός και Ψυχανάλυση
3ο Κύμα: 1980 – σήμερα, κινήματα «διαφορετικότητος», πολυπολιτισμικότης, παγκοσμιοποίηση, Μεταδομισμός (metastructuralism) – Μεταμοντερνισμός
Ο φεμινιστικός λόγος του Α’ κύματος είναι βαθύτατα επηρεασμένος από τον Διαφωτισμό. Συμφώνως προς την Βάλερυ Μπράϊσον (Valerie Bryson) στο βιβλίο της «Φεμινιστική Πολιτική Θεωρία» (2005): “Ο Διαφωτισμός ή αλλιώς «Αιών των Φώτων» είναι η εποχή κατά την οποίαν προκρίνεται ο ορθός λόγος στην Ευρώπη. Τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού τους ένωνε η αισιοδοξία για το μέλλον του ανθρώπου και η πίστη στην πρόοδο μέσω της αναπτύξεως του ορθού λόγου και της επιστημονικής γνώσεως. Ο Θεός και η θρησκεία περνούν επίσης από τον κριτικόν έλεγχο του ορθού λόγου, όπως όλοι οι θεσμοί και οι αυθεντίες, ενώ παύουν να είναι το κυρίως κριτήριον του σωστού και του λάθους.”
[Η Βάλερυ Μπράϊσον είναι Βρετανίς πολιτική επιστήμων, η οποία έχει δημοσιεύσει εκτενώς περί την φεμινιστική θεωρία και πολιτική. Έγινε καθηγήτρια πολιτικής στο Πανεπιστήμιον του Χάντερσφηλντ (Huddersfield) το 2002 και είναι ιδρύτρια του «Κέντρου για τη Δημοκρατία και την Διακυβέρνηση» το 2006, στο οποίον ήταν Διευθύντρια μέχρι το 2008.
Στα βιβλία της περιλαμβάνονται οι «Φεμινιστικοί διάλογοι» («Feminist Debates»), οι οποίοι μετεφράσθησαν επίσης στην ιαπωνική, και η «Φεμινιστική Πολιτική Θεωρία» («Feminist Political Theory»), η οποία μετεφράσθη στην ελληνική και στην ρωσική. Από το 2007 είναι ομότιμη καθηγήτρια στο «Διεθνές Κολλέγιο Προκεχωρημένων Διεπιστημονικών Σπουδών Φύλου» («International Collegium for Advanced Transdisciplinary Gender Studies») στο Πανεπιστήμιο του Έρεμπρο (Örebro) της Σουηδίας.]
Έτσι με την αποτύπωση του Διαφωτισμού μέσω του ορθολογισμού αμφισβητούνται ολοσχερώς τα απολυταρχικά καθεστώτα, η Παράδοση και κάθε ανορθολογισμός, ενώ για πρώτη φορά θεωρείται δυνατή η αλλαγή των δομών της κοινωνίας, όταν αυτές δεν προάγουν την ευτυχία και την ασφάλεια των πολλών. Ο «Διαφωτισμός», (η δράση των εν πολλοίς τεκτονικών «φώτων») εδημιούργησε το πολιτισμικόν υπόβαθρο των μεγάλων επαναστάσεων του 18ου αιώνος (αμερικανική και γαλλική).Όμως οι περισσότεροι διαφωτιστές φιλόσοφοι, δεν εθεώρουν ότι οι γυναίκες είναι εξ ίσου ικανές με τους άνδρες για κριτική σκέψη και λογική, αλλά επίστευαν ότι οι γυναίκες από τη φύση τους είναι κατά το πλείστον υποχείριες των αισθημάτων τους και των παθών τους.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο εδημιουργήθη ένας διαχωρισμός στην κοινωνία : Αφ’ ενός ανεπτύχθη η φερ’ ειπείν «δημοσία σφαίρα», όπου οι άνδρες «πολίτες» πραγματεύονται την πολιτική και τα κοινωνικά ζητήματα και αφ’ ετέρου η «ιδιωτική σφαίρα», ο χώρος της οικογενείας, όπου και περιορίζονται οι γυναίκες, οι οποίες λόγω των πραγματικών αλλά και υποτιθεμένων ανεπτυγμένων αισθημάτων και ευαισθησιών τους, θεωρούνται μεν καταλληλότερες για τους ρόλους της συζύγου και της μητρός, αλλά αποκλείονται από την ιδιότητα του πολίτη. Ωστόσον αρκετοί φεμινιστές και φεμινίστριες της εποχής, κατέκριναν και επάλαισαν ενάντια σε αυτήν την προκατάληψη, ότι το προνόμιον του «ορθού λόγου» και της λογικής, όπως και η ιδιότης του πολίτη, ανήκουν αποκλειστικώς στους άνδρες.
1ο φεμινιστικό Κύμα, με περίοδον δράσεως τον 19ον αιώνα – αρχές 20ου αιώνος: Αναπτύσσεται ο «Φεμινισμός της Ισονομίας». Το φεμινιστικό κίνημα, το οποίον είναι κυρίως κίνημα γυναικών, (αλλά έχει και ορισμένους άνδρες υποστηρικτές, όπως ο φιλόσοφος Τζων Στιούαρτ Μιλ), αρχίζει να δρα περί τα μέσα του 19ου αιώνος στις ΗΠΑ και στην Αγγλία. Το 1848 οργανώθηκε στο Seneca Falls των ΗΠΑ, (μία μικρά κόμη στην πολιτεία της Νέας Υόρκης), το πρώτο «Συνέδριον γυναικών».
Ως χαρακτηριστικό των απόψεων της περιόδου παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την ιδρυτική «Διακήρυξη Αισθημάτων και Αποφάσεων» του εν λόγω πρώτου συνεδρίου : «Θεωρούμε τις ακόλουθες αλήθειες αυτονόητες: ότι όλοι οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν δημιουργηθεί ίσοι, ότι ο Δημιουργός τους έχει κληροδοτήσει ορισμένα απαράβατα δικαιώματα, ότι ανάμεσα σε αυτά τα δικαιώματα είναι η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας, ότι η εξασφάλιση αυτών των δικαιωμάτων είναι ο λόγος για τον οποίον θεσμοθετούνται κυβερνήσεις, των οποίων η δικαία εξουσία απορρέει από την συναίνεση των κυβερνωμένων. […] Αν μια μακρά σειρά από κακοποιήσεις και καταχρήσεις αποκαλύψει ότι η κυβέρνηση σχεδιάζει να επιβάλει απόλυτη δεσποτεία, είναι καθήκον των κυβερνωμένων να ανατρέψουν αυτήν την κυβέρνηση και να εξασφαλίσουν νέους φύλακες για την μελλοντική τους ασφάλεια. Με τέτοιον τρόπο και επί μακρόν έχουν υποφέρει οι γυναίκες υπό την κρατούσα μορφή διακυβερνήσεως και τέτοιου τύπου είναι η αναγκαιότης η οποία επιβάλλει στις γυναίκες να απαιτήσουν την ισότιμο θέση την οποία δικαιούνται».
Σε αυτήν την περίοδο οι γυναίκες διεκδικούν νομική και πολιτική ισότητα : Δηλαδή διεκδικούν το δικαίωμα στην ψήφο, στην εκπαίδευση, στο διαζύγιο, στην κατοχή περιουσίας, στην εκπροσώπηση στο δικαστήριο, καθώς και στην σύναψη συμβολαίων. Έκφραση αυτής της δραστηριότητος είναι το κίνημα των σουφραζέτων («Suffrage movement») στις ΗΠΑ (δικαίωμα ψήφου το 1919) και στην Μεγάλη Βρετανία (δικαίωμα ψήφου το 1918, 1928). Οι σουφραζέτες ομιλούν δημοσίως, διαδηλώνουν για το δικαίωμα στην ψήφο και έρχονται πολλές φορές σε σύγκρουση με την αστυνομία, από την οποίαν κακοποιούνται, συλλαμβάνονται και φυλακίζονται. Στο τέλος του 19ου αιώνος και στις αρχές του 20ου εμφανίζεται και το ελληνικό γυναικείο κίνημα, όπως δε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, επικεντρώνεται κατ ́ αρχήν στο δικαίωμα των γυναικών στην μόρφωση. Οι πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες είναι διδασκάλισσες. Η θεμελιώδης θέση τους ήταν η εξής : Εάν δεν μάθει να διαβάζει και να γράφει ένας άνθρωπος δεν ημπορεί να καταστεί «δρων υποκείμενο», δηλαδή να λάβει «ανά χείρας» την ζωήν του, αδυνατεί να λαμβάνει αποφάσεις για την ζωή του και να ζει συμφώνως με την ιδική του θέληση (και όχι συμφώνως προς την θέληση άλλων) !
Βεβαίως η αλήθεια την οποίαν εξ αρχής αντιπαρέρχεται σκοπίμως ή και … δολίως η «φεμινιστική ιδεολογία», είναι ότι η γυναίκες βεβαίως και δεν ήσαν αφανισμένες από την ανθρώπινη Ιστορία, ως δήθεν …. οικόσιτες έγκλειστες δούλες. Απλούστατα τα διασημότερα «πρωτοσέλιδα» της Ιστορίας εγράφησαν από άνδρες, διότι αυτοί ήσαν οι πολέμαρχοι, οι πολεμιστές και οι μαζικώς «αγώνι θνήσκοντες !» στην αιματηρά πολυχιλιετή πορεία του ανθρώπου. Όταν οι γυναίκες ήσαν έγκλειστες αυτό συνέβαινε απλώς επειδή εκινδύνευαν έως αφανισμού. Το ότι δεν εθεωρούντο «αφ’ εαυτών ελεύθερες» ωφείλετο στο γεγονός ότι ήταν αδύνατον να υπερασπισθούν τον εαυτόν τους. Ακριβώς σε μιαν εποχή ηυξημένης και καθολικής αστυνομεύσεως, εμφανίζεται το «Φεμινιστικό Κίνημα», σφυρηλατούν τον σκόπιμο και ολοσχερώς φαντασιακόν μύθο της «γυναικείας δουλείας», ο οποίος παραβλέπει αυθαιρέτως ότι βασίλισσες, αμαζονόμορφες ηρωικές πολεμίστριες («virago») πριγκίπισσες, γυναίκες των εκάστοτε ανωτέρων κοινωνικών τάξεων, όπως και προέχουσες «αυλικές εταίρες», κατείχαν σαφώς περισσοτέραν ισχύ απ’ ότι ένας «μέσος άνδρας» της εποχής τους !
Τυπικά ιστορικά παραδείγματα αποτελούν : Η Βοαδίκεια (Boudica ή Boadicea) βασίλισσα της Κελτικής φυλής των Ικένων της Βρετανίας και σύζυγος του υποτελούς των Ρωμαίων βασιλέως Πρασούταγου, που ανέλαβε την εξουσία της φυλής της μετά τον θάνατον του συζύγου της και ηγήθη εκτεταμένης, αιματηράς και παρ’ ολίγον απελευθερωτικής εξεγέρσεως κατά των Ρωμαίων κατακτητών. Η Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνη ή Βιλλαρδουίνη (Isabelle de Villehardouin), πριγκίπισσα της φραγκοκρατουμένης μεσαιωνικής Αχαΐας γνωστή και ως Ιζαμπώ ή Ζαμπέα, όπως αναφέρεται στο «Χρονικόν του Μορέως», εμπνευσμένη δολοπλόκος και εξουσιάστρια των ανδρών. Η Ασπασία Αξιόχου η Μιλησία, εταίρα του Περικλέους επηρέασε, διαμέσου αυτού, την πολιτικήν του αθηναϊκού κράτους, ενώ στο όνομά της αναφέρονται οι Πλάτων, Αριστοφάνης, Ξενοφών και άλλοι συγγραφείς της εποχής.
Είναι περιττός πλατειασμός – για τους στοιχειώδεις γνώστες της Ιστορίας- να ομιλήσουμε για την εξουσία εκάστης γυναικός «εντός του οίκου», στην λευκή φυλή, από την αρχαία Σπάρτη των «φαινομηρίδων» έως την Αθήνα και την Ρώμη των ευγενών δεσποινών. Όσον αφορά στο θέμα της δήθεν υστερήσεως στην ανάπτυξη της γυναικείας προσωπικότητος, υπάρχουν πλείστα όσα «γυναικεία» μυθιστορήματα όπως της Τζέϊν Όστεν (Jane Austen, 1775 –1817, μίας από τις δημοφιλέστερες μυθιστοριογράφους της αγγλικής λογοτεχνίας) ή των αδελφών Μπροντέ (Σαρλότ, Έμιλι και Αν Μπροντέ -Brontë) και άλλων, όπου οι νεαρές ηρωίδες έχουν εντονοτάτη προσωπικότητα, η οποία όχι μόνον δεν τις οδηγεί να αρνούνται τον έρωτα του ανδρός, αλλά τουναντίον να θέτουν όλη τους την ενέργεια σε αυτόν τον σκοπό.
Η χρονική περίοδος όπου εμφανίζεται το ζήτημα των «Δικαιωμάτων της Γυναικός», ήλθε μετά την χορήγηση της καθολικής ψήφου στους άνδρες. Πώς ήταν λοιπόν δυνατόν μια καταξιωμένη, καθωσπρέπει και εύπορη αστή να μην ψηφίζει, ενώ έφθασε να ψηφίζει ο οιοσδήποτε δύσμοιρος και άπορος περιθωριακός άνδρας; Έτσι ο φεμινισμός επωάζεται και εκδηλούται στην αστική και δη στην μεσαία αστική τάξη.
Α. Κωνσταντίνου
Διαβάστε περισσότερα: http://www.xryshaygh.com/enimerosi/view/kosmothewrhseis-palh-twn-idewn-politikes-praktikes-kai-koinwnika-reuma5#ixzz5fEQQqGgh
