“ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι, ἐν δὲ ταῖς δοκιμασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι”
Πρόκειται για φράση από τον δικανικό λόγο “Υπέρ Μαντιθέου” του Λυσία, η οποία εξυμνεί τον θεσμό της δοκιμασίας στη δημοκρατία των Αρχαίων Αθηνών. Ο Μαντίθεος, όντας Αθηναίος πολίτης, έχει εκλεγεί ως βουλευτής και περνάει δοκιμασία, ώστε να επικυρωθεί το αξίωμα που του έλαχε. Κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας, όμως, κατηγορείται ότι διετέλεσε στο ιππικό σώμα κατά την περίοδο των τριάκοντα τυράννων και καλείται να αποδείξει την αθωότητά του.
Η διαδικασία της δοκιμασίας ήταν λεπτομερής και εξονυχιστική, πράγμα που καταδεικνύει πόσο μεγάλη σημασία απέδιδαν οι Αθηναίοι στον τρόπο εκλογής των αρχόντων, καθώς μόνο έτσι μπορούσε να διασφαλιστεί και η ίδια η δημοκρατία.
Γίνονταν αρχικά ερωτήσεις για να εξακριβωθεί η καταγωγή του δοκιμαζόμενου και να διαπιστωθεί αν ήταν Αθηναίος πολίτης (π.χ. ποιοι ήταν οι γονείς, οι παππούδες, ο δήμος καταγωγής τους, κ.λ.π.). Ύστερα προέβαιναν σε νέα ερωτήματα με σκοπό να εξακριβώσουν την προσωπικότητα τού υποψηφίου, δηλαδή αν ήταν ευσεβής, χρηστός και σώφρων (π.χ. αν έχει προγονικούς θεούς και πού είναι τα ιερά τους, αν αποδίδει τις δέουσες τιμές στους πατρώους τάφους, αν σέβεται τους γονείς του, αν πληρώνει τους φόρους, αν έχει εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις κ.λ.π.). Ο δοκιμαζόμενος έπρεπε να τα επιβεβαιώνει όλα με μάρτυρες.
Στη συνέχεια, επιτρεπόταν σε όποιον ήθελε να αμφισβητήσει την εκλογή του υποψηφίου και να τον κατηγορήσει. Ο υποψήφιος έπρεπε και να ανασκευάσει τις κατηγορίες. Τέλος, η βουλή αποφάσιζε την αποδοχή ή απόρριψη αυτού.
Υπήρχε, λοιπόν, μία τόσο εξονυχιστική και σχολαστική διαδικασία, ώστε να εκλεγεί κάποιος άρχοντας. Δινόταν βαρύτητα τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια εικόνα του υποψηφίου και στη στάση ζωής που κρατούσε και στις δύο εκφάνσεις της κοινωνικής του ζωής.
Πόση σχέση έχουν τα θεσμικά όργανα της δημοκρατίας των Αρχαίων Αθηνών με αυτά του σήμερα στην Ελλάδα; Όταν εκλέγονται τούρκοι βουλευτές που φωτογραφίζονται με τη σημαία της ανεξάρτητης Θράκης, όταν εκλέγονται βουλευτές που αγοράζουν κόκκινα δάνεια και κυνηγάνε τους Έλληνες για να τους βγάλουν από τα σπίτια τους, όταν μεγαλοπολιτικοί συναναστρέφονται με καταδικασμένους παιδεραστές και όταν η ίδια η βουλή εκχωρεί εθνική κυριαρχία, προφανώς και η δημοκρατία αυτή δε θα είχε καμία ελπίδα στην αρχαία Αθήνα.
